Süreç İyileştirmede Kartezyen Mantığın Uygulanması

Hüseyin Avni Çakmakçı
Orman End.Yük.Müh. 

Özet

Matematikte permutasyon hesaplamalarıyla; koşullu kısıtlamaların olmadığı yaklaşımından hareketle olası guruplar türetilerek potansiyel durum ortaya çıkarılmaktadır. Koşullu kısıtlar altında ise bu teorik guruplardan hedeflenen amaca uygun olan aralığa giren gurupların tespit işlemi olasılık hesaplamaları yöntemiyle hesaplanmaktadır.

Biz bu matematiksel yaklaşımı hemen her konuya uyarlanabilecek biçimde yeniden yorumlayarak herhangi bir kısıta tabi olmaksızın serbest kombine gurupları oluşturduk. Elde edilen her bir gurubun sembollerinin yerine özdeşleştirdiğimiz kavramı koyarak mantıklı ve mantıksız ayrımı yapmadan toplu halde önermeler elde ettik.

İkinci aşamada tıpkı olasılık hesaplamalarında olduğu gibi mantıklı olabilecek ve sıra dışı olan önermeleri seçerek bunları listeledik. Ardından türetilen her bir önermeyi kendi içinde tek-tek yorumlayarak bunları soru, sorun ya da çözüm gurupları kümeleri olarak tanımladığımız listelere aktardık. İsteğe bağlı olarak türetilen mantık yine aynı kartezyen mantıkla yeniden detaylı döngüye sokulabilir.

Buraya kadar özetlenen bu çalışma yöntemiyle şu avantajı yakalamış olmaktayız.

Beynimiz anlık performansımıza göre ve ilgilendiğimiz konu hakkındaki verilerimize dayalı olarak bir konuda değerlendirme yapar. Ekseriyetle görülen şudur ki insan beyni şablonik tarzda ve bazen de detayların üzerinden atlayarak bir sonuca ulaşır. Bundan dolayı değerlendirmemiz gereken daha makul seçenekleri göremeyiz yada görmezden gelerek düşünüp değerlendirdiğimizi sanırız.

Önerilen kartezyen mantıkla üzerinden atlanan ve makul olabilecek durumları tanımlama imkanı ortaya çıkmaktadır. Metnin kaleme alınma amacı da düşünemediklerimizi ortaya çıkarabilmek için garantili bir yöntemi ortaya koymaktır.

Bu kartezyen düşünce/öneri türetme yönteminin uygulandığı üç ayrı örnek aşağıda açıklanmıştır.

1. Giriş

İş yaşamımızda ürettiğimiz ürün ne olursa olsun üretime konu olan, ürün maliyeti ve ürün kalitesine doğrudan ve dolaylı tesir eden faktörler vardır. Bunlar ana başlıklar halinde

• Makine
• Malzeme
• İnsan
• Metod
• Tasarım ve
• Çevresel Faktörler olarak tanımlanabilir.

Mobilya üretiminden somut bir örnek verecek olursak; örneğin levhalarda çarpıklık sorunu kesim sonrası gönyesizliğe neden olur. Gönyesizlik sorunu ise delik merkezlerinde hataya, delik hataları ise ürünün montajında ve kullanımda birçok sorunu doğurmaktadır.

Yukarıda tanımlanan bu ana etken faktörleri ayrı alt başlıklar halinde tanımladığımızda önümüze uzun bir liste çıkmaktadır. Listemizi Tablo–1 de özetledik. Ortaya çıkan bu tablodaki veriler amaca göre yeniden tanımlanıp revize edilebilir. Tablo–1 deki verileri önerme türetme amacıyla kullanacağız.

Metod	Makine	Tasarım	Malzeme	İnsan	Çevresel Faktörler
İşlem türü	Makine türü	Tasarım biçimi	malzeme türü	dikkatli	zaman kaybı
İşlem sırası	Makine destek aparatı	Parça konstrüksiyonu	tabaka adedi	engelli	israf
İstasyona giriş  Sırası	Kalıp	Parça radyusu	orta tabaka	bayan	darbogaz
İşlem Tipi Tasarımı	Takım	Yüzey profili	dış tabaka kalınlıgı	erkek	katma degeri az
Kullanılan tertibat		Kanal boyu	malzeme eni	vasat	tamirat
Kullanılan kalıp		Kanal derinliği	malzeme boyu	usta	bakım süresi
İşlem hızı		Kanal genişliği	malzeme kalınlığı	yorgun	körelme
İşlem  süresi		Parça genişliği	malzeme zımpara kalitesi	dinç	kırılma
İşlem tekrar adedi		Parça kalınlığı	kaplama türü		arıza
İşlem hazırlık süresi		Parça yüzey rengi	kaplama gramajı
İşlem ısısı		akça kenar rengi	kaplama reçine oranı
İşlem basıncı		Parça malzeme türü	levha rengi
İşlem rutubeti		Parça formu
İşlem kontrol adımı		Parça kaplama türü
Ayar süresi		Parça fonksiyonu
İşlem kalite düzeyi		Parça maliyeti
		Parça toleransı
		Parça ağırlığı

Tablo–1

Açıklanan örnekler mobilya üretimine dair olduğu için metod etüdünde sık kullanılan sorgu kelimelerini kullanacağız. Bu sorgu kelimeleri aşağıda sıralanmıştır.

• Kaydır
• Kaldır
• Birleştir
• Sadeleştir
• Artır
• Azalt
• Sırasını değiştir
• Yeniden düzenle
• Özel tertibat kullan
• Başkasına yaptır
• Denetim kur
• Kontrol et
• Teşvik et
• Eğitim ver

Her problem çözme sistematiğinde veri tabanı, hedef tanımları, ilerleme adımları ve problemin tanımlanması gibi ana iş adımları bulunur. Bir mobilya fabrikasında bilinen problemlerin tanımlanması yapılması gereken ilk işlemdir. Problemleri tanımlarlarken ayrıca bunları niteliklerine göre de gruplamamız gerekmektedir. Gruplandırılmış verilerle yapılan işlemler daha basit olmaktadır.

Genel problem gurupları aşağıdaki gibidir.

• Eksiklikler (personel, malzeme, takım, makine kapasitesi, üretim alanı, depolama-ara stok alanı vs)
• İsraflar
• Kayıplar (zaman, iş gücü, malzeme, enerji vs)
• Gereksiz tekrarlar (yeniden işlemeler, zorunlu tekrarlar, tamiratlar vb)
• Darboğazlar
• Katma değeri olmayan işler (gereksiz taşımalar, hatalı depolama, bant-malzeme taşıma, takım jilet değiştirme,toz torbası boşaltma,çöp atma,hatalı parça tamir etme,makine ayarlama,iş programı alma,raporlama,kalite kontrol,bazı gereksiz bürokratik prosedürler vb)
• Beklemeler (malzeme bekleme, talimat bekleme, diğer işi bekleme vb)
• Önlenebilir üretim duruşları( takım kırılmaları, arızalar, tamirat ve bakım işlemleri)
• Tasarım hataları (ölçülendirme hataları, tüketicinin anlamlı bulmadığı detaylar, standartsızlık vs)
• Genel olarak tanımlanmış ve bilinen problemler

Problem çözme sistematiğinin ikinci adımında amaçlanan hedefler tanımlanmalıdır. Zira türetilen önermelerin hedeflerle uyumluluğu kontrol edilerek seçim yapılacaktır. Bilinen genel hedefler ise aşağıda sıralanmıştır.

• Maliyetleri azaltma
• Proses süresini azaltma
• Hata oranlarını azaltma
• Malzeme sarfını azaltma
• Kalıp bağımlılığını azaltma
• Ayar sürelerini kısaltma
• Hazırlık zamanını kısaltma
• Müşteri memnuniyetini artırma
• Kontrol adımlarını azaltma
• Çalışanların memnuniyetini artırma
• ……..

Buraya kadar anlatılanlardan hareketle süreç iyileştirme adımlarını şu şekilde tanımlayabiliriz.

1. Hedefleri belirlemek
2. Adımları belirlemek
3. Süreç iyileştirme
4. Pilot uygulama
5. Yaygınlaştırma
6. Süreç değerlendirme

2. Uygulama

Uygulamada ilk adım ikili kombinasyonları kurmaktır. İkili kombinasyonlar seçilip ayıklandıktan sonra üçlü kombinasyonlara da gidilebilir. Kombinasyonları Excel ortamında birleştir komutuyla çok kolay ve hızla oluşturabiliyoruz. Tablo–2 de Excel bileşik ham öneri kısmını otomatik olarak oluşturmaktadır. Değişken ve kısıt sütunlarını operatör doldurmakta ardından ham öneriyi yorumlayarak yorumlanmış sütununa yazmaktadır.

Değişken	Kısıt	Bileşik Ham Öneri	Yorumlanmış Öneri
MAKİNA.	İLE YAP	MAKİNA.İLE YAP	İŞLEMİ MAKİNE İLE YAP
MAKİNA.	KALDIR	MAKİNA.KALDIR	İŞLEMİ YAPAN MAKİNEYİ ORTADAN KALDIR
MAKİNA.	KAYDIR	MAKİNA.KAYDIR	İŞLEMİ DİĞER MAKİNEYE KAYDIR
MAKİNA.	BİRLEŞTİR	MAKİNA.BİRLEŞTİR	İŞLEMLERİ …MAKİNADA BİRLEŞTİR
MAKİNA.	SADELEŞTİR	MAKİNA.SADELEŞTİR	MAKİNALARI BİR AKUPLASYONLA HAT HALİNDE BÜTÜNLEŞTİR
MAKİNA.	ARTIR	MAKİNA.ARTIR	MAKİNANIN ÜNİTELERİNİ AZALTARAK BİR İŞLEM YAPAN UZMAN MAKİNEYE DÖNÜŞTÜR
MAKİNA.	AZALT	MAKİNA.AZALT	MAKİNA SAYISINI AZALTACAK ÖNLEMLERİ AL
MAKİNA.	SIRASINI DEĞİŞTİR	MAKİNA.SIRASINI DEĞİŞTİR	MAKİNALARIN FABRİKA YERLEŞİM  DÜZENİNİ GÖZDEN GEÇİR.
MAKİNA.	YENİDEN DÜZENLE	MAKİNA.YENİDEN DÜZENLE	MAKİNANIN SÜREÇ SIRASINI YENİDEN DÜZENLE
MAKİNA.	ÖZEL TERTİBAT KULLAN	MAKİNA.ÖZEL TERTİBAT KULLAN	MAKİNAYA ÖZEL TERTİBAT TAKARAK PERFORMANSINI ARTIR
MAKİNA.	BAŞKASINA YAPTIRT	MAKİNA.BAŞKASINA YAPTIRT	MAKİNA HARİCİNDE BAŞKA ŞEKİLDE ÜRETİM YAPILACAK ŞEKİLLERİ DÜŞÜN
MAKİNA.	DENETİM KUR	MAKİNA.DENETİM KUR	MAKİNANIN UZAKTAN DENETİMİNİ KUR
MAKİNA.	KONTROL ET	MAKİNA.KONTROL ET
MAKİNA.	TEŞVİK ET	MAKİNA.TEŞVİK ET
MAKİNA.	EĞİTİM VER	MAKİNA.EĞİTİM VER	MAKİNA İLE İLGİLİ EĞİTİM VER
MAKİNA.	BAGIMLIĞI AZALT	MAKİNA.BAGIMLIĞI AZALT	MAKİNAYA OLAN BAĞIMLILIĞI AZALT
MAKİNA.	BAGIMLIĞI ARTIR	MAKİNA.BAGIMLIĞI ARTIR	OLABİLDİĞİNCE İŞLEMLERİ MAKİNE İLE YAP
MAKİNA.	DEĞİŞTİR	MAKİNA.DEĞİŞTİR	MAKİNAYI SAT YENİSİNİ AL

Tablo–2

Tablo 3 deki örneğimize baktığımızda en üst deki işlemi… takım ile yap yorumlanmış önermesini daha detaylı 3 kombinasyon olarak yeniden döngüye sokalım. Bu döngünün sonuçları Tablo–4 de görülmektedir.

TAKIM.	İLE YAP	TAKIM. İLE YAP	İŞLEMİ…TAKIM İLE YAP
TAKIM.	KALDIR	TAKIM. KALDIR	TAKIMIN KULLANIMI KALDIR
TAKIM.	KAYDIR	TAKIM. KAYDIR	TAKIMI …İŞLERİNDEDE KULLAN
TAKIM.	BİRLEŞTİR	TAKIM. BİRLEŞTİR	TAKIMI ….TAKIMI İLE SEGMANLA VEYA ÖZEL SİPARİŞLE BİRLEŞTİREREK KULLAN
TAKIM.	SADELEŞTİR	TAKIM. SADELEŞTİR	KOMPLEKS YAPIDAKİ TAKIMIN BAZI BÖLÜMLERİNİ İPTAL EDEREK SADELEŞTİR
TAKIM.	ARTIR	TAKIM. ARTIR	TAKIM YEDEK STOKLARINI ARTIR,TAKIM ÇEŞİDİNİ ARTIR.
TAKIM.	AZALT	TAKIM.AZALT	TAKIM YEDEK STOKLARINI AZALT,TAKIM ÇEŞİDİNİ AZALT.
TAKIM.	SIRASINI DEĞİŞTİR	TAKIM. SIRASINI DEĞİŞTİR	TAKIMIN İŞLEM ÖNCELİK SIRASINI DEĞİŞTİR
TAKIM.	YENİDEN DÜZENLE	TAKIM. YENİDEN DÜZENLE	TAKIM BİÇİMİNİ VE BOYUTLARINI YENİDEN DÜZENLE
TAKIM.	ÖZEL TERTİBAT KULLAN	TAKIM. ÖZEL TERTİBAT KULLAN	TAKIMI BAGLAMA VEYA İŞLEM AŞAMASINDA ÖZEL TERTİBATLA KULLAN
TAKIM.	BAŞKASINA YAPTIRT	TAKIM. BAŞKASINA YAPTIRT	TAKIM İLE İLGİLİ İŞLEMLERİ BAŞKASINA YAPTIRT
TAKIM.	DENETİM KUR	TAKIM.DENETİM KUR	TAKIMLARI UZAKTAN DENETLE
TAKIM.	KONTROL ET	TAKIM. KONTROL ET
TAKIM.	TEŞVİK ET	TAKIM. TEŞVİK ET
TAKIM.	EĞİTİM VER	TAKIM. EĞİTİM VER	TAKIMLA İLGİLİ EĞİTİM VER
TAKIM.	BAGIMLILIĞI AZALT	TAKIM. BAGIMLILIĞI AZALT	TAKIMA OLAN BAĞIMLILĞI AZALT
TAKIM.	BAGIMLILIĞI ARTIR	TAKIM. BAGIMLILIĞI ARTIR	TAKIMA OLAN BAĞIMLILIĞI ARTIR
TAKIM.	DEĞİŞTİR	TAKIM. DEĞİŞTİR	TAKIMIN YERİNE BAŞKA TAKIM KULLAN

Tablo–3

Problem tanımımız şudur.

CNC freze makinemizde tekli olarak parça frezelenmektedir. Amacımız birden fazla parçayı eşanlı olarak bir seferde işleyebilmek. Bunu nasıl başarabiliriz? Önce problemin üç aşamada çözüleceği anlaşıldı.

1. Aşama üst üste kalın malzemeyi frezeleyebilecek daha güçlü motor kullanmak gerekli.

2. Aşamada kalın kütleyi frezeleyebilen daha uzun ağızlı bıçak kullanmak gerekli.

3. Aşama ise üst üste diyelim ki 18 mm cinsinden 3 parça malzeme frezeleninceye kadar nasıl bir arada tutulabilecek?

Birinci ve ikinci aşama teknik problemler çok kolay çözülebilecek problemlerdir. Üçüncü aşama için kartezyen öneri türetme yaklaşımıyla fikir türetilmiştir ve olumlu sonuç elde edilmiştir. Parçaları geçici olarak bir arda tutabilecek yöntemler detaylı olarak sıralanmış ve bileşik ham öneriler teker-teker gözden geçirilerek en uygun alternatif belirlenmiştir.

Değişken	Kısıt	Bileşik Ham Öneri	Sonuç
çivi	.İLE BİRLEŞTİR	çivi .İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
vakum	.İLE BİRLEŞTİR	vakum.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
iple sar	.İLE BİRLEŞTİR	iple sar.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
bandajla	.İLE BİRLEŞTİR	bandajla.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
eksantrikli işkence	.İLE BİRLEŞTİR	eksantrikli işkence. İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
pva tutkalı	.İLE BİRLEŞTİR	pva tutkalı. İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
poliüretan	.İLE BİRLEŞTİR	poliüretan.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
sıcak silikon	.İLE BİRLEŞTİR	sıcak silikon. İLE BİRLEŞTİR	olumlu
soguk silikon	.İLE BİRLEŞTİR	soguk silikon. İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
tel zımba	.İLE BİRLEŞTİR	tel zımba .İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
kavela	.İLE BİRLEŞTİR	kavela .İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
vantuzlu örtü	.İLE BİRLEŞTİR	vantuzlu örtü. İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
çemberleme	.İLE BİRLEŞTİR	çemberleme.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz
shiringleme	.İLE BİRLEŞTİR	shiringleme.İLE BİRLEŞTİR	olumsuz

Tablo-4

Sıcak silikon ile yapılan denemelerde melamin ve lamınat kaplı yüzeylerde yapışabildiği aynı zamanda sonradan elle kolaylıkla sökülebildiği tespit edildi. Buradan hareketle bu malzemenin geçici tutundurma ve sökme işlemi için ideal bir malzeme olduğu anlaşıldı. Yapılan çok katlı frezeleme işlemlerinde tutkalın kalitesi ve kullanılacağı miktarın parçaların birbiri ile tutunmasında doğrudan etkili olduğu anlaşılmıştır. Ekseriyetle parçanın merkezine mercimek tanesi kadar tutkal damlatmak yeterli gelmektedir. Tabi ki burada parçanın kalınlığı ve ebatları dikkate alınmalıdır. Gereğinden fazla tutkal sürmek parçaların birbirinden ayrılmasını zorlaştırabilmektedir. Bazen de parçalar birbirinden ayrılırken yüzeyden parça koparak ayrılma olabilmektedir.

Sonuç olarak tutkal kalitesi parça kalınlığı ve ağırlığı frezelenen radyusun biçimine ve uzunluğuna göre tutkal sürülecek noktalar ve miktarı tecrübelerle ortaya çıkacaktır.

Uygulamada parçaya eğer delik işlemi de yapılıyorsa parçalı ikili halde yapıştırmak en ideal çözümdür. Eğer sadece frezeleme işlemi yapıyorsa üst üste en az 3 parça birleştirilerek frezeleme işlemi yapılabilir.

Silikon malzeme ile yapılan bu işlemden sonra bazı yeni uygulama alanları daha ortaya çıkartılmıştır. Bunlardan birisi laminat levhaları geçici olarak bir altlık malzemesine tutundurarak CNC frezede markiteri gibi işlenmiş bu şekilde eğrisel form vererek markiterisi güç yapılan laminat malzemenin kolaylıkla işlenmesinin mümkün olduğu anlaşılmıştır.

Silikon malzeme ile geçici tutundurma uygulaması bir başka projede uygulanarak mobilya ambalajlanmasında shirink ve strafor kullanımına olan ihtiyacı hemen-hemen ortadan kaldırmıştır.

Mobilya ambalajlanmasında shirink ve strafor kullanımının temel mantığı taşıma esnasında çok farklı boyuttaki parçaların çalkalanmasını önlemektir. Shrınk naylon parçalara 3 boyutlu gerdirme basıncı uygulayarak stabil hale getirirken, starfor malzeme parçalar arası boşlukları doldurarak hareketi engellemektedir.

Silikon tutkal parçaları geçici olarak birbirine tutundurduğundan malzemeler koli içerisinde shrink veya strafor olmasa da kutu içerisinde hareket etmemektedir. Bu haliyle aynı fonksiyonu yerine getiren sıcak silikon malzeme müşteri tarafından ambalaj açıldıktan sonra tırnak ucuyla kaldırılarak parça yüzeyinden uzaklaştırılacaktır.

Mobilya sektörü bugün dünyada nükleer santrallerden sonra çevreyi en çok kirleten sektör olarak eleştiri almaktadır. Eleştirinin iki haklı nedeni vardır. Birincisi boyama işlemi ile açığa yayılan solventin varlığı ikicisi ise çok yüksek oranlarda kullanılan ambalaj malzemesinin varlığıdır.Silikon tutkal kullanımı ambalaj malzemesi olarak kullanılan strafor oranını azaltacağından konuya bu açıdan bakıldığında geliştirilen bu uygulamanın önemi bir kat  daha artmaktadır.

3. Sonuç

Düşünce aşamasında farkında olmadan üzerinden pas geçtiğimiz detaylar gerçekte en kritik ve anlamlı şeyler olabilmektedir. Kartezyen öneri türetme mantığı son derece basit ve herkesin anlayıp uygulayabileceği bir paradigma olup hepimizin mutluluğunu ve refahını artıracaktır.

Makalede verilen örneklerden CNC frezelerdeki uygulama alanı ile ülkemizdeki makine kapasitesi % 100 ile % 200 oranında artacaktır. Mobilya sektöründe ortalama CNC freze 800 civarındadır. Bu makinelerin ortalama birim tutarı 50 bin € dur. 800 adedi için ülke olarak 40 milyon € ödeme yapmışız. En az bu rakamı yakalayan bir kapasite artışı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Sağlanacak verimin, tasarrufun ve rekabet avantajının hesaplamasını ülkemizin akademisyenlerine bırakıyorum.

---

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.!