Tasarım Sürecinin Yönetimi ve Maliyete Etkileri
Metin Kahveci
Orman Endüstri Yüksek Mühendisi
Özet
Tasarımın bilimsel literatürde birbirine az çok benzer birkaç farklı tanımı bulunmaktadır. Bu tanımların ortak yönü, amaçlanan niteliklerin işler biçimde bir üründe tanımlanmış hali olarak kısaca açıklanabilir. Amaçlanan niteliklerin bir denge içinde bir üründe toplanabileceği ve bunların kendi içinde uyumlarının ürünün oluşturulması ve kullanımındaki hayatında etkilerinin araştırılmış öngörülmüş olması tasarım sürecinin daha net açıklanmış hali olarak ele alındığında, bu süreçteki her değişkenin maliyete etkisinin ürünün pazara/kullanıma sunulmadan yapılmasının sürecin asli bir parçası olduğu ve eksikliğinde maliyeti artırıcı olumsuz bir etkiye sahip olduğu bu makalede değerlendirilecektir.
Bu makalede özellikle mobilya tasarımı sürecindeki “süreç yönetiminin” maliyete etkileri değerlendirilecektir.
Desıgn Process Management And Its Effects On Costs
Abstract
There are several different definitions in the scientific literature and each other more or less similar. The common element of these definitions can be briefly described as a product in a defined state of affairs in a way nature intended. A balance in the nature of the intended product can be collected and the creation of products when they are in harmony with your own life and be proactive investigation of the effects on the use of the design process considered to be more clearly explained. The product of this process in the market impact cost of each variable and the process is made available without an essential part, and to have a negative impact on the cost in the absence of enhancer will be considered in this article.
In this article, particularly the cost effects in furniture design process “process management” will be assessed.
1. Giriş
“Ahşabın Tasarım Serüveni” adlı sempozyumda Ülkemizdeki Ahşap ürünleri ve mobilya endüstrisi içinde tasarım serüveninin diğer bir değişle tasarım sürecinin birçok etki ve değişenlerinden maliyet üzerine etkisi değerlendirilecektir. Bu değerlendirmedeki yaklaşımımız tasarım mantığı ve değişkenlerinden ziyade bu işe bir süreç gözü ile bakıp, sürecin işleyişindeki olumsuzlukların ya da olumlu yönlerinin tasarım çıktısının elde edildiği sonuca maliyet bakımından etkisi değerlendirilecektir.
Bu değerlendirmemizdeki ana kaynak ve gerekçe; Orman Endüstri Mühendisi olarak zaten bu sürecin mühendislik yönü ile içinde olmamızın verdiği mesleki gerçeklik ile, bu yıl 30. yılında bulunduğum meslek hayatımda Ürün tasarım sürecinin içinde -çeşitli oranlarda olmak üzere- binlerce üründen fazla miktarda bulunmuş olmak, bu aşamalarda bulunmuş yüzlerce meslektaşımız ile bunları değerlendirmek ve fikirlerini edinmiş olmak sayılabilir. Meslek hayatımda, ürün tasarımı ve tasarım süreci işleyişi hakkındaki görüşlerimi ilk olarak 1993 yılında yayınlanmış olan “Mobilya Endüstrisinde Ürün Projelendirme” adlı makalede belirtmiş daha sonraki yıllarda çeşitli makale ve bildirilerde de bu ve benzeri konularına temas etmiştik.
Bugünkü noktada sektörümüzdeki taraşım sürecindeki işleyişin Mühendis gözü ile değerlendirilmiş olmasının gerektiği, her süreç her işleyiş gibi verimli işlemenin ülkemize firmalarımıza ve sonuçta tüketiciye katkısının son derece fazla olacağını düşünüyorum. Bu nedenle Ahşap sektöründeki tasarım sürecinin işleyişindeki hatalara ve ortaya çıkan maliyetlere değinilip sürecin işleyişi ile ilgili maliyet azaltıcı öneriler getirilecektir.
2. Süreç Olarak Tasarım
Birçok kaynakta çoğunlukla birbirine benzer olsa da çokça tasarım tanımı yapılmıştır. Çok küçük farklılıkla tasarım tarif edilirken farklı mesleklerin ağırlıkla ifade edilmek istendiği tanımlarda farklar ortaya çıkmaktadır. İmalat sanayiindeki sektörümüzü dikkate aldığımızda “Tasarım”, bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü” ifade eder. Bazen de daha kısa anlatımla “yeni şeyin tüm nitelikleri ile ortaya konulmuş hali” olarak ta ifade edilir.
Bu ve birçok tanımdan hareketle Tasarımın hayal, düşünceden veya talepten başlayan çeşitli aşamalardan geçerek neticesinin üretilmiş ya da üretilebilir tüm özellikleri içeren açıklanmış bir hale geldiği bir yol olarak anlatmak mümkündür. Bu yoldaki çalışmaların birbiri ile etkileri ve birlikteliği sebebi ile tasarımın başından sonuna kadar bir süreç -Girdileri çıktılara dönüştüren birbirleri ile ilgili olan veya etkileşimde bulunan faaliyetler dizisi- olduğunu ifade etmek yanlış sayılmaz.
Tasarım sürecinin girdilerinin değişkenlerinin neler olduğu konu ile ilgili birçok kaynakta belirtilmektedir. Tasarımı etkileyen ve dolayısı ile bu işleyişin ilerlemesini etkileyen faktörleri (sosyal, kültürel, ekonomik, estetik, fonksiyonellik, üretilebilirlik… vb) etkilerini incelemek ve değerlendirmek bu makalede ele alınmamıştır. Bu makalede bu etkilerin değişkenlerin, tasarımı etkileyen faktörlerin etkilerinin dikkate alınma zamanı ve oranı ile ortaya çıkan maliyetler incelenecektir.
Sekil 1. Tasarım Süreci
3. Tasarım Sürecinin İşleyişi
Tasarım işi bir fikir ile başladığı ve bu fikir üzerine eklenen bilgi ve beceri ile yeni bir ürün veya olgunun taslağı ortaya çıkar. Bu taslakta ilk göze çarpan ilk talep ya da fikre uygun bir görünüşün ortaya çıkmış olduğudur. Bu aslında hayalin ilk kâğıt üzerine döküldüğü taslak ta olabilir.
Oluşan ilk taslağın işleyip işlemediği (çalışıp çalışmadığı) bu aşamada incelenmelidir. Yapılan inceleme sırasında tasarlanan şeyin beklentilerini ve olası işleyişi bilenler tarafından yapılmalıdır. Bu kontroller taslakta bazı değişikliklere neden olabilir. Bu değişiklikler ile 2. tasarım taslağı çıktısı elde edilmiş olur.
İşlerliği kontrol edilen tasarım taslağında işlerliği sağlayacak malzeme seçimleri ve alternatifleri değerlendirilir. Bu değerlendirmelerde teknik özellikleri de dikkate alınan malzeme çeşitlerine göre de taslağımız yeniden şekillenme veya alternatiflenme aşamasına gelir. Bu çeşitlilik dikkate alınarak tasarım taslağının aldığı şekil ve sapmalar yeniden değerlendirilerek tasarımın ama amacına en uygun olan şekle yanaşılmaya çalışılır. Bilindiği gibi malzeme çeşitlerinin fiyatlarındaki farklılık bu aşamadaki malzeme seçiminde etkili olacaktır. Bu aşamada hem malzeme mekaniği, fiyatı ve belki de bir önceki aşamada dikkate alınan işlerlik bile yeniden değerlendirilerek yeni seçimler yapılacaktır. Bu yapılanlardan sonra artık taslak tasarımın 3. Veya 4. Taslağını aşamasına gelindiği görülecektir.
Tasarlanan ürün veya olgunun şekli veya kapsamına göre bundan sonra üretilebilirlik (veya nakliye veya montaj) aşamasının gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu aşama esasa itibarı ile tasarımın gerçek çıktısı olan dokümanın bilginin tam olması ile çok yakından ilgilidir. Bu özellik bakımından değerlendirilmeyen tasarımın tasarım adı ile anılması hatalı olacaktır. Esas itibarı ile tasarımı etkileyen tüm faktörler bakımından irdelenmeyen ve etkisi seçilerek karar verilmeyen tüm etkenlerin eksikliği için de aynı konu geçerlidir. Yani bu yönlerin biri bakımından eksik irdelenmiş olan tasarım henüz taslaktır.
Tasarım sürecini yönetenlere düşen en önemli görev, yukarıda da belirtildiği gibi, Tasarımı etkileyen her bir faktörün incelenmesi değerlendirilmesi, diğer etmenler ile olan etkileşiminin görülüp değerlendirme yapılarak taslağın yeniden düzenleme (yeniden taslak hazırlama) aşamalarının atlanılmamasıdır. Bu sıralamanın yanlış yapılması veya atlanılması tasarım çıktısının sağlıksız olmasına yol açacaktır.
4. Tasarım Süreci ve Maliyet İlişkisi
Tasarım süreci zaten yeni bir şeyler yapma işlemlerinin başlangıcı olduğundan yeni maliyetlerin de ortaya çıkması tahmin edilen bir sonuçtur. Yeni şeylerin yeni maliyetlerinin (az veya fazla) ortaya çıkmasından ziyade istenmeyen zamanda ortaya çıkması esas olumsuz etkiye sahiptir bu süreçte. Örneğin her şeyi ile tasarımının tamamlandığı zannedilen ürünün maliyetinin planlananın çok üstünde ve altında çıkmış olması yeni tasarımın bir gerçeği değil, tasarım sürecinde eksik yapılmış işlerin neticesidir. Tasarım sürecini tamamlayıp tüm detayına kadar üretilebilirlikten yüzey kalitesine kadar detayı çözülmüş tasarımların üretim, montaj vd tüm gereklilikleri bilinen hesaplanan bir tasarımın maliyeti de umulanın dışında değildir.
Aslında tasarım aşamasında yapılan veya eksik bırakılan her konu ürün veya olgunun maliyetine büyük ihtimalle artı yönde etki edecektir.
5. Sonuç ve Değerlendirme
Fayda elde edilmesi düşünülen her tasarımın iyi bir tasarım süreci yönetiminden geçmesi gerekir. Ülkemizdeki Mobilya ve Ahşap sektöründeki tasarım süreci yönetimindeki durum işletmelerin kurumsallaşması ve üretim tipi ile çok yakından ilgilidir.
Standart ürün üretimi yapan ve kurumsallaşmada bir adım daha önde olan firmaların tasrım süreçlerindeki gelişim diğerlerine göre en üst düzeydedir. İkinci aşamadaki firmalar standart ürün üretmekle birlikte büyük firmaları takip ederek tasarım yapmakla esinlenmek arasında (ölçeği orta ve büyük arası, kurumsallaşmada izi olmayan) faaliyet gösteren firmalardır. Üçüncü ve tasarım sürecindeki eksiklik sebebi ile en çok etkilenen firmalar ise özel ürün üretimi yapan firmalardır. Bu firmalara sektörde PROJELİ ÜRÜN üretimi yapan firma da denilmektedir.
Özel ürün veya projeli ürün adı ile üretim yapan firmaların karşılaştıkları durum ise kendilerine verilen projedeki ürünlerin üretilmesidir. Bu tip taleplerde projedeki ürünlerin bir kısmı, belli özellikleri tasarımın bir parçası iken bir kısmı da tekrar ve bilinen olabilmektedir. Esas itibarı ile “Proje” olarak adlandırılan bu doküman tasarımın çıktısı olan doküman olması gerekmektedir. Ancak büyük sorun burada başlamaktadır. Tasarım aşamasındaki tüm tespit ve değerlendirmelerin yapılmamış olması sadece görsel yönü projeye aktarılmış olması üretim sırasında yeniden imalata ve bununla birlikte birçok maddi kayba sebebiyet vermektedir.
Mobilya ve ahşap sektöründeki tasarım süreçlerindeki en önemli eksikliğin;
- Tasarım sürecinin tüm yönleri ile bilinmemesi, Herhangi şekilde hazırlanmış görsel taslağa tasarım denilebilmesi.
- Tasarım derinliğinin ne olacağına karar verilememesi (mobilya tasarlarken vida tasarlamaya çalışmak gibi)
- Tasarım çıktısının neler olduğu (neyi ve hangi sırada içermesi gerektiği) bilinmemesi/farklı bilinmesi.
- Tasarım sürecindeki inceleme, arge, değerlendirme konularında farklı mesleklerden alınması gereken bilgi ve verilerin ihmal edilmesi/yapılmaması
olduğu görülmektedir. Bu eksiklik ve işleyişin hem üreticiye hem müşteriye, hem de tasarımcıya maliyet olarak yansımaktadır. Bu durum sektörümüzün rekabet gücünü azaltmaktadır.
Sektörümüzün, özellikle katma değeri diğer sektörlere göre daha yüksek olan özel üretim mobilya ve ahşap ürünler konusunda, uluslararası pazarda rekabet şansımızı ortadan kaldırmamak için bu sektörün en pahalı işi olan mobilya tasarım ve projelendirilmesinin yukarıdaki eksiklileri içermemesi gerekmektedir. Özel ürün bile olsa tasarım ve projelendirme süreci tekniğine göre yapılmış ürünlerin tüm istenilen fonksiyonları içermesine ve özellikle yeni tasarım olmasına rağmen ekonomik ve rekabet edebilir olması son derece mümkündür.