Odunu Tahrip Eden Böcekler ve Önleme Yollarından Öneriler Kuru Odun Termitleri

Yrd. Doç. Dr. Ahmet HAKYEMEZ
Araş. Gör. Erdem HIZAL
İ.Ü. Orman Fakültesi
Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı

1. Giriş

Bugün tüm dünya ülkelerinde orman ürünlerine zarar veren biyotik (canlı) ve abiyotik (cansız) birçok etken mevcuttur. Bu etkenlerin en önemlilerinden birisi böceklerdir. Böcekler, orman ürünlerine duyulan gereksinimin gittikçe artığı ülkemizde de modern işletmenin ve ekonominin en tehlikeli düşmanlarından biridir. Bu nedenle odun zararlısı böceklerin üremelerine engel olmak için onları önce tanımak ve sonrada bunlara karşı alınabilecek koruyucu önlemlerle savaş yöntemlerini bilmek gerekir.

Günümüzde en önemli odun tahripçisi böceklerden biri termitlerdir. Termitler binalarda döşeme tahtaları, kirişler, kapı ve pencere doğramaları, merdivenler, parmaklıklar ve mobilyaları, ayrıca açık havada kullanılan tel direkleri ve çit direklerini beslenme ve barınma ihtiyaçları için tahrip etmektedirler. Bunlardan başka, hammaddesi ağaç olan her türlü ürüne (lif levha gibi), selüloz materyale, plastik, kauçuk, yün gibi ürünlere de arız olurlar. 1800’den fazla termit türü tespit edilmesine rağmen bunlardan sadece 109’u yapı kerestelerine arız olur. Termitler yaygın fakat hatalı olarak beyaz karıncalar diye adlandırılır. Fakat gerçekte termitler ISOPTERA karıncalar ise HYMENOPTERA takımlarına dahildir. Termitler gerçek karıncalar gibi koloni halinde yaşayan sosyal böceklerdir.

Termitler davranışlarına göre gruplara ayrılırlar ki, bunlar zararı önlemede kullanılan uygun metotların tayininde oldukça önemlidirler. Başlıca gruplar toprakla ilişkili olup olmamalarına göre toprak altı ve toprak üstü (kuru odun) termitleri olmak üzere ikiye ayrılır.

2. Kuru Odun Termitlerinin Zararı

Toprak üstü  (kuru odun) termitleri ılık, nemli bölgelerdeki tüm odun ürünlerine arız olurlar. Bu termitler direkt olarak oduna girerler. Bulaşmalar yapı kerestelerinde, mobilyalarda, istif edilmiş odunlarda, kağıt odun hamuru ve diğer selüloz içeren ürünlerde görülür. Aynı zamanda canlı ağaçlarda ve diğer odunsu bitkilerde de zararlı olurlar. Bu termitler en kısa yoldan odun liflerine girerler ve termitin vücudunun çapı dolayında tünellerle ilişkili geniş bir cep veya oda kazarlar. Bu şekilde hem yumuşak ilkbahar odununu ve hem de daha sert olan yaz büyümesinin oluşturduğu odunu tahrip ederler. Ağaç malzemenin dış yüzeyi daima sağlam kaldığından tahribat dışarıdan görülememekte ve kısa sürede ağır tahribata neden olabilmektedirler. Bazen telefon ve elektrik direklerini delik deşik ederek onlara tırmanan operatörler için tehlike oluştururlar.

Termitlerin herhangi bir türü tarafından tahrip edilmiş bir kereste de dıştan görünen tahribat belirtisi pek yoktur. Ağaç malzemede termit tahribatıyla ortaya çıkan herhangi bir delik olursa derhal kapatılmaktadır. Yıllar geçtikçe tahribat devam etmekte ince bir tabaka halinde kalan sağlam dış yüzey üzerine bir basınç veya bir gerilim kuvveti etki edince de çökmeler meydana gelmektedir. İç kısımda sadece bazı yaz odunu tabakaları destek olarak kalmakta, diğer kısımlar ufalanmaktadır. Bu nedenle dışarıdan sağlam gibi görünen bir ağaç malzemenin iç kısmı tamamen tahrip edilmektedir. Bu termitler genellikle mobilya ve bina içindeki odundan yapılmış eşyalarda zarar yaparlar.

3. Bulaşma İşaretleri

Kuru odun termitleri yayılma uçuşları yaptıkları zaman hariç odun içinde saklı kaldıklarından nadiren görülürler. Bu termitler karıncaların yaptığı gibi asla açıktaki yüzeyler üzerinde yürürken görülmez. Buna karşılık bulaşmanın bazı belirtileri vardır. Bunlar:

a) Kuru odun termitleri odundaki tüm açıklıkları salgıladıkları kahverengimsi veya siyahımsı bir madde ile kapatırlar. Bu salgı çabucak çimento gibi genellikle ince kağıt şeklinde bir tapa haline dönüşür.

b) Bu böceklere bulaşmış olan odun, bir metal parçası veya parmak ile oduna hafifçe vurularak da keşfedilebilir. Bir boşluk sesi veya kağıt hışırtısı yüzeyin hemen altında termit tünellerinin mevcudiyetini gösterir.

c) Bu termitler odun yüzeyine yakın odalar oluştururlar. Eğer odun boyanmamış veya boyalı yüzeyler üzerinde çok ince boya tabakası bulunuyorsa, termitler sadece film gibi bu çok ince kısmı bırakarak odunu yerler. Her gün kullanılan zemin tahtalarının ve kapı çerçevelerinin infekte yüzeyleri sık sık ovma ile zamanla aşınarak kabalaşmış veya yama şeklinde karıncalaşmış olur.

4. Koruyucu Önlemler

a) Kullanmadan önce kerestenin muayenesi: Kullanılan tüm keresteler termitlerin bulaşma belirtilerini görmek için kontrol edilmelidir. İçlerinde termit olduğundan şüphelenilen keresteler kesinlikle kullanılmamalıdır. Teknik kurutulmuş kerestenin kurutma işlemi sırasında sıcaklığının 60 santigrat derecenin üstüne çıkmış olacağından olası termitlerin hayatiyetinin son bulacağı kabul edilebilir

b) Perdeleme: Kuru odun termitlerinin bulunduğu yerlerde binaların korunması daha güçtür. Çünkü termitler kanatlı olup kapı ve pencerelerden girmekte ağaç malzemenin köşelerine yerleşerek burada koloniler oluşturmaktadır. Bu nedenle tüm kapı, pencere, özellikle çatı pencereleri ve diğer havalandırma delikleri tercihen 1 mm gözlü metal tel örgülerle perdelenmelidir. Böyle perdeler kanatlı termitlerin dışarıdan girişini önler.

c) Odunun kimyasal muamelesi: Termitlerin arız olmasını önlemek için keresteler odun koruyucu kimyasal bir madde ile emprenye edilmelidir. Bu şekilde muamele görmüş keresteler piyasadan satın alınabilir. Eğer emprenye edilmiş odun temin edilemezse koruma Penthachlorophenol’un hafif petrol yağındaki % 5’lik solüsyonuna 3 dakika batırmakla veya bu solüsyonu fırça ile sürmekle elde edilebilir. Eğer fırça ile muamele edilirse üç kat sürmek gerekir. Bu şekilde tüm yüzeylerin muamele edilmiş olmasına özellikle dikkat edilmelidir. Fiber veya odun hamuru ürünleri genellikle imalat sırasında beyaz arsenik ile muamele edilerek zarardan korunabilir. Yonga levha üretimi sırasında tutkala %0,5’lik bakır, krom, arsenik veya bakır, krom, borlu emprenye maddesi karıştırılması kuru odun termitlerine karşı yeterli koruma sağlamaktadır. Lif levhalarda ise imalattan sonra %0,5’lik Dieldrin’in organik çözücülerdeki eriyiğinin sürülmesi termitlere karşı iyi derecede bir dayanıklılık sağlamaktadır.

Termit saldırısını önlemek üzere binalarda uygun bir şekilde emprenye edilmiş inşaat malzemesi maliyetlere küçük bir ilave yaptığı halde, bu masraf termitlerin meydana getireceği zararların ve daha sonra yapılması gerekli değişiklik masraflarının çok daha altında kalmaktadır.

d) Boya ile koruma: Birkaç katlık bol boya tabakası termitlerin girişine karşı binanın odun kısmındaki ahşap malzemede önemli koruma sağlar. Kerestelerin arasındaki tüm yarık, çatlak ve birleşme yerleri cam macunu veya plastik odunla doldurulmalıdır.

e) Termitlere dirençli odunların kullanılması: Termitlere dirençli birçok tür odun bulunmaktadır. Eğer mümkünse bulaşma tehlikesi olan yerlerde böyle odunlar kullanılmalıdır. Ağaç türlerinden servi, ardıç, porsuk, meşe, kestane ve sedir’in genellikle dirençli olduğu kabul edilir. Çoğu kez duyarlı ağaç türlerini koruyucu maddelerle muamele edip kullanmak daha ekonomik ve daha pratiktir.

f) Başka Malzeme Kullanımı: Bina inşaatında termit tasallutuna karşı önlemlerin alınmaması durumunda kereste yerine çelik, beton, veya tuğlanın kullanılması toprak üstü (kuru odun) termitlerine karşı en iyi korumayı verse de, bir bina tamamen perdelenmeksizin evin içindeki odundan yapılmış materyallerdeki bulaşmayı önlemeyecektir.

g) İthal edilecek malzemenin kontrolü: Dış ülkelerden ithal edilen yuvarlak ve kereste halindeki malzemede termit zararı görülebileceğinden kontrollerde gerekli dikkat gösterilmelidir.

5. Savaşı

a) Termitlerin arız olduğu ağaç malzeme derhal değiştirilmeli ve yerine emprenye edilmiş ağaç malzeme konulmalıdır. Eğer saldırı başlangıç safhasında ise ve ağaç malzemenin değiştirilmesi çok güç ise yerinde mücadele yapılmalıdır. Bunun için; termit arız olmuş ağaç malzemede 60-80 cm de bir aralıkta 6 mm çapında ve malzemenin özüne kadar giren deliklerden insektisitler (Böcek öldüren ilaç) enjekte edilmelidir. İlaç enjekte edildikten sonra deliklerin ağzı macun, parafin, v.b. maddelerle kapatılır. Kuru odun termitlerinin arız olduğu kereste, ahşap malzeme veya mobilyalar kullanılmamalı, piyasada satışa sunulmamalıdır.

b) Eğer mobilyalar 65˚C’ye kadar ısıtılmış bir odada 1,5 saat, 60˚C’lik bir odada 4 saat tutulursa enfekte mobilyadaki termitler ölür. Bu amaç için elektrik veya buharla çalışan ocaklar kullanılabilir. Bu işlem aynı zamanda mobilyada mevcut olan diğer zararlı böceklerin çoğunu öldürebilir. Termitleri öldürmek için soğuk da kullanılabilir. Enfekte mobilyalar hava depolarına yerleştirilebilir. -10˚C’ye 4 gün maruz bırakma odun içindeki termitleri öldürür.

c) Termit zararına uğramış mobilyalar fümigatuvarlarda (gaz geçirmeyen odalar) fümigasyon (gaz halindeki ilaçlardan yararlanılarak yapılan kimyasal savaş yöntemi) işlemine tabi tutulabilir. Fümigasyonda genellikle Methyl bromide gazı kullanılır. Ancak böyle fümigantlarla muameleyi ancak özel donanımlı uzman ekipler uygulayabilir. Taşınabilen parçaların fümigasyonu uygun fümigasyon odaları bulunan ekiplere yaptırılabilir.

d) Zararı minimuma indirmek için bina içindeki ahşap kısımlar ve mobilyalar böceğin zarar yapmasına fırsat vermeden önce bulaşmanın erken işaretlerini keşfetmek için düzenli olarak muayene edilmeli ve koruyucu önlemler alınmalıdır.

---

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.!

Kaynaklar

1. BEVAN, D. 1987: Forest Insects. HMSO, Forestry Commission Handbook 1, 153 pp.

2. BOZKURT, Y., GÖKER, Y., ERDİN, N. 1993: Emprenye Tekniği. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3779, O.F. Yayın No: 425, İstanbul 429 s.
3. ERDEM, R., CANAKÇIOĞLU, H. 1977: Türkiye Odun Zararlıları. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın NO: 2336, O.F. Yayın No: 241, İstanbul 184 s.
4. GEORGE, R.A. st., H.R. JOHNSTON, and R.j. KOWAL, 1960. Subterranean Termites, their prevention and control in buildings. USDA. Home and Garden Bulletin No: 64, Washington 30 pp.
5. HARRIS, W.V. 1965: Termites and the Protection or Timber. Forest Product Research Laboratory Leaflet, No. 38, London, 7 pp.
6. SNYDER, T.E. 1950: Control of Nonsubterranean Termites. USDA. Farmers bulletin No. 2018, Washington. 16pp.