Türkiye’de Organize Sanayi Bölgelerinin Durumu 

Gamze DALLI
Orman End.Yük.Müh.

1- Organize Sanayi Bölgelerinin Tarihsel Gelişimi

IXX. yüzyılın sonlarında sanayinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesinin önemine bağlı olarak dünyada ilk örneğinin İngiltere’de görüldüğü organize sanayi bölgesi uygulaması, XX. Yüzyılın başlarında  başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere diğer gelişmiş ülkelerce uygulanmaya başlanmıştır.

İlk uygulamalar özel sektör tarafından altyapılı arsa ihtiyaçlarının karşılanması yoluyla kar elde etmek için yapılmıştır. 1960 yılında başlayan planlı kalkınma döneminde ise sanayinin “lokomotif” sektör olduğu açıklıkla belirtilmiş, ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi, belli bir hızda büyüme ve sanayileşmeye önem verilmesi gibi uzun vadeli hedefler belirlenmiştir.

Belirlenen hedefler doğrultusunda; ülkede sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik tedbirlerinden biri olan Organize sanayi bölgesi (OSB) uygulamalarına, ilk olarak 1962 yılında Bursa’da bir OSB kurulmasıyla başlanmıştır. Bursa OSB, Dünya Bankasından alınan kredi ile gerçekleştirilmiştir.

1962 yılından başlayarak bugüne gelinen noktada; 18.137 hektar büyüklüğünde, 76 adet organize sanayi bölgesi hizmete sunulmuştur. Bunlardan 17 adetin de atık su arıtma tesisi de inşa edilmiştir.

Organize Sanayi Bölgeleri, “Sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, imalat sanayi türlerinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmeleri ve geliştirilmeleri amacıyla, sınırları tasdikli arazi parçalarının gerekli altyapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dâhilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve OSB Kanunu hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgeleri” olarak tanımlanmaktadır.

OSB’lerin kuruluşundaki temel hedefler;

• Sanayinin disipline edilmesi,
• Şehrin planlı gelişmesine katkıda bulunulması,
• Birbirini tamamlayıcı ve birbirinin yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir arada ve bir program dâhilinde üretim yapmalarıyla, üretimde verimliliğin ve kar artışının sağlanması,
• Sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılması,
• Tarım alanlarının sanayide kullanılmasının disipline edilmesi,
• Sağlıklı, ucuz, güvenilir bir altyapı ve ortak sosyal tesisler kurulması,
• Müşterek arıtma tesisleri ile çevre kirliliğinin önlenmesi,
• Bölgelerin devlet gözetiminde, kendi organlarınca yönetiminin sağlanması, olarak belirlenmiştir.

2. OSB Kuruluş Talebi ve İşlemleri

Türkiye’de 2000 yılında çıkan OSB Kanunu ile üç tip OSB kurulabilmektedir. Bunlar;

1. Bakanlık kredi desteği ile kurulan OSB’ler,
2. Bakanlık kredi desteğinden yaralanmayan OSB’ler,

Özel OSB’lerdir.

Ayrıca, OSB’ler yatırım konularına göre de, kendi içinde karma ve ihtisas olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Gebze OSB, yaptığı bir araştırma ile OSB’lerin en büyük sorunun bürokrasi ve finansman olduğunu belirlemiş, %99 kredi alabilecekken, alabileceği kredi miktarının yetersizliğini göz önüne alarak, kredi kullanmadan tamamen yatırımcının finansmanı ile gerçekleşen yeni bir model geliştirmiştir. Bu model şu anda Türkiye’de pek çok OSB tarafından da kullanılmaktadır. Özellikle, gelişmiş yörelerdeki OSB’lerin neredeyse tamamı, devletten 1.-TL bile kredi almadan gerçekleştirilmektedir.

OSB’lerin yer seçimleri, çevrenin, doğal ve kültürel kaynakların korunması, diğer kurumların projeleriyle birlikte, imar ve çevre düzeni planlarıyla uyumlu çalışmaların yürütülmesi kriterleri esas alınarak yapılmaktadır.

• Yörede projesi olan bütün kurumların çalışmaları irdelenerek, yürütülen projeleri engellemeyen ve onlarla uyumlu, yörenin coğrafi ve ekonomik koşullarını göz önüne alan ve doğal kaynakların kirlenmesine yol açmayacak yerlerde alternatif alanlar tespit edilmektedir.
• Yer seçimi etüt çalışması sonucu belirlenen OSB alternatif alanları, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinatörlüğünde, mahallinde oluşturulan ve ortalama 22 ilgili kuruluş temsilcisinin katıldığı yer seçimi komisyonunca incelenmekte  ve söz konusu alternatif alanlardan biri oy birliğiyle seçilmektedir. Ancak yer seçimi esnasında bazı bakanlık yetkililerinin zamanında görüş bildirmemiş olması nedeniyle işlemler uzamakta, bu nedenle de, yer seçimlerinin bir ay içinde sonuçlanabilmesi için yeni kanun tasarısında bu aksaklıklara ve uzatmalara çözüm getirilmesi ön görülmüştür.
• Ülkemizin deprem kuşağında yer alması nedeniyle ileride meydana gelebilecek olası felaketleri önlemek amacıyla öncelikle OSB talebinde bulunan kuruluşa “gözlemsel jeolojik etüt” hazırlattırılmaktadır. Mahallinde yapılan bu çalışmalar Sanayi ve Ticaret Bakanlığı elemanları denetiminde ve Bakanlıkça hazırlanan teknik şartnameler doğrultusunda yapılmaktadır.
• Yapılan gözlemsel jeolojik etüt sonucunda zemini yapılaşma açısından sakıncalı olmayan alanlar OSB yeri olarak kesinleşmektedir.

2.1. OSB Kuruluş İşlemleri

4562 sayılı OSB Kanunu gereğince, yer seçimi aşaması tamamlanan bir OSB’nin kuruluş işlemlerine başlanarak;

• İl Özel İdaresinin,
• OSB’nin içinde bulunacağı İl, İlçe veya Belde Belediyesinin,
• Büyükşehirlerde ayrıca Büyükşehir Belediyesinin,
• İl ve İlçelerdeki mevcudiyet durumuna göre Sanayi Odası veya Ticaret ve Sanayi Odasının,
• Sanayici dernek veya kooperatiflerinin,

biri veya daha fazlasının katılımı ile hazırlanan OSB kuruluş protokolü Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca onaylanmakta ve her OSB’ye bir sicil numarası verilerek, OSB’lere tüzel kişilik kazandırılmaktadır. Ayrıca, ihtisas OSB’lerde konuyla ilgili mesleki kuruluş ve teşekküllerin temsilcileri de talep edilmesi halinde müteşebbis heyete dâhil edilmektedirler.

Tüzel kişilik kazanan OSB’ler, bölgeyle ilgili tüm kamulaştırma, imar planı, proje hazırlama ve bölgenin tüm inşaat işlerini yürütme görevini üstlenmektedir.

Yeri kesinleşen OSB alanında bulunan ve şahıslara ait arazilerin arsa sahipleri ile anlaşma yolu ile satın alınması, aksi takdirde kamulaştırma yoluna gidilmesi, OSB’lerin yetki ve sorumluluğundadır.

OSB kuruluş alanının mülkiyet işlemlerinin tamamlanmasından sonra imar planı ve alt yapı projelerine esas teşkil edecek jeolojik-jeoteknik etüt raporu hazırlanmakta ve Afet İşleri Genel Müdürlüğüne onaylattırılmaktadır. Bakanlık kredi desteğinden yararlanan OSB’lerde, “hâlihazır harita, imar planı, zeminde arazi ve arsa düzenleme uygulaması ile parselasyon planı. Altyapı zemin araştırma raporu, altyapı avan ve uygulama projeleri ile keşif ve ihale dosyası” hazırlanması işlerinden müteşekkil etüt-proje mühendislik hizmetleri, Yönetim Kurulu kararı ile başvurulması halinde, Bakanlıktan temin edilecek “etüt-proje mühendislik hizmetleri” ihale dosyası esasları dâhilinde ihale edilmektedir. Kredi kullanmayan OSB’lerde ise, jeolojik-jeoteknik etüt raporunun Afet İşleri Genel Müdürlüğünce onaylanmasından sonra ihale işlemleri Yönetim Kurulu Başkanlıklarınca yapılabilmektedir.

Bakanlık kredi desteğinden yararlanan ya da yararlanmayan OSB’lerce; hâlihazır haritalarının ilgili resmi kurumca onaylanması ve imar planlarının hazırlanmasına esas kuruluş görüşlerinin tamamlanmasından sonra sırasıyla;

1) Sanayicilerin değişik büyüklükteki  parsel taleplerini karşılamak için Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği esasları doğrultusunda hazırlanan (İhtisas OSB’lerde parsel büyüklüğü üretimin niteliğine göre değişmektedir) 1/5000 veya 1/2000 ölçekli “nazım imar planı” ile 1/1000 ölçekli “Uygulama İmar Planları” Sanayi Bakanlığınca  onaylanmaktadır.

2) İmar planlarının Bakanlıkça onaylanması ve askı süreci bitiminde kesinleşmesinden sonra; 1/1000 ölçekli “parselasyon planı” hazırlanarak onaylanmak üzere Bakanlığa gönderilmektedir. Onayı müteakip mahalli Kadastro Müdürlükleri ve Tapu Sicil Müdürlükleri kanalı ile tescil işlemleri tamamlanmaktadır.

3) Altyapı (Yol, atık su, yağmur suyu, içme ve kullanma suyu) ve arıtma tesisi projeleri hazırlanarak, ilgili kurum ve kuruluşların uygun görüşü alındıktan sonra Bakanlıkça onaylanmaktadır.

4) AG-OG ve Enerji Nakil Hattı projeleri hazırlanarak, Sanayi Bakanlığınca vize edildikten sonra, onaylanmak üzere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına gönderilmektedir.

5) OSB’lerin uygulama projelerinin onaylanmasını müteakip gerekli ödeneğin bulunması durumunda altyapı inşaat ihaleleri OSB yönetim kurulu kararıyla Sanayi Bakanlığına başvurulması halinde Bakanlıkça belirlenen tip ihale dosyası esasları dâhilinde, mahallinde Yönetim Kurulu Başkanlıklarınca gerçekleştirilmektedir. Ancak, Yönetim Kurulu kararıyla Sanayi Bakanlığına başvurulması ve Makamın uygun görmesi halinde ihaleler Bakanlıkça da yapılabilmektedir.

2.1.1. Altyapı İnşaatlarının Yapımına İlişkin İşlemler

İhalesi yapılarak onaylanan OSB sözleşmeleri Yönetim Kurulu Başkanlıkları ile müteahhit tarafından yapılmakta ve noter tasdikli sözleşme Sanayi Bakanlığına gönderilmektedir. Söz konusu işlemlerin tamamlanmasını müteakip;

1) İdare ile yüklenici arasında sözleşme yapıldıktan sonra sözleşmenin noter tasdikli sureti Bakanlığa gönderilir ve Bakanlık da sözleşme dosyası muhafaza edilir.

2) OSB Bölge Müdürlüğü elemanlarınca onaylı projeler müteahhide teslim edilerek yer teslimi yapılır ve Bakanlığa bildirilir. (Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesi 4. maddesine göre)

3) Müteahhit firma şantiyesini kurarak işe başlar ve hazırlanan iş programları idarenin onayından sonra Sanayi Bakanlığında da incelenerek sözleşmeye uygun hale getirilir ve onaylanır.

4) Yüklenici firma sözleşme, iş programı ve ödenek dilimlerine göre işe başlar hazırlanan hak ediş raporları idarenin onayından sonra Bakanlığa gönderilir.

5) Bakanlık teknik elemanlarınca mahalline gidilerek, hazırlanan hak ediş raporunun sözleşmeye, keşfe, projeye ve sözleşme eki teknik şartnamelere uygun olup olmadığı kontrol edilir.

6) Bakanlık teknik elemanlarınca mahallinde yapılan kontrol sonucu, hak edişteki imalat ve ihzaratı gösteren ve yapılan işlerin projeye, şartnamelere, keşfe, birim fiyat tariflerine uygun olup olmadığını belirten bir raporu Genel Müdürlük makamına sunar. Aynı zamanda idare ve müteahhit ile sonradan oluşacak anlaşmazlıkları ortadan kaldırmak amacıyla mahallinde bir inşaat tespit tutanağı hazırlanarak kendilerine imzalattırılır.

7) Bakanlık teknik elemanınca incelenen ve makamın onayından geçen hak ediş raporunun ödeme talimatı verilmektedir. Ödenek dilimlerinde harcama yönünden bir eksiklik ya da fazlalık olması durumunda Yönetim Kurulu kararı istenerek gerekli düzenleme yapılır.

8) İnşaat sırasında ortaya çıkabilecek imalat değişiklikleri veya yeni imalatlar Yönetim Kurulu kararlarıyla değerlendirilir ve Bakanlıkça yapılıp yapılmamasına karar verilir.

9) Keşif artışı olan imalatlar değerlendirilir ve miktarları tayin edilmektedir. Bakanlıkça yapılması zaruri görülen imalatlar için Bayındırlık İşleri Genel Şartnamesi doğrultusu mukayeseli keşif yapılır.

10) Sözleşmede belirtilen iş bitim tarihinden sonra geçici ve kesin kabuller yapılarak iş bitirme belgesi verilir.

3. Yatırım İndirimi

Yatırım indirimi, Gelişmiş yörelerde yapılacak yatırımlar için %40, Normal Yörelerde yapılacak yatırımlar için %60, Özel Önem Taşıyan Sektörlerde yapılan yatırımlar ile, kalkınmada öncelikli yörelerde ve Organize Sanayi Bölgelerinde yapılacak yatırımlarda %100 oranında, ülkemize uluslar arası rekabet gücü kazandıracak, ileri teknoloji gerektiren, katma değeri yüksek, vergi gelirleri ve istihdam artırıcı özelliklerden en az ikisini içeren 250 milyon ABD Doları karşılığı Türk Lirasını aşan sınai yatırımlarda ise %200 oranında uygulanır.

Yatırım indirimi uygulaması yönünden, yatırımcının müsteşarlığa teşvik belgesi için müracaat tarihinden itibaren yapılan harcamalar dikkate alınır.

(*) Toplam bölge alanının Türkiye toplam alanına oranıdır.
(**) Etüd ve Kamulaştırma karakteristiği ile yer alan projeler adet olarak toplamlara dahil edilmiştir.
(***) Toplam adedin Türkiye toplam adedine oranıdır.

Türkiye genelindeki 76 adet OSB den 30’u kalkınmada öncelikli yöre kapsamındaki illerde bulunmaktadır ki bu iller; Adıyaman, Amasya, Bartın, Çankırı, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Karabük, Kars, Kilis, Malatya, Mardin, Sinop, Sivas, Şanlıurfa, Tokat, Tunceli, Yozgat, Zonguldak, Osmaniye, Karaman, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Ordu, Trabzon ve Samsun dur. Bu illerdeki OSB’lerin kapladığı alan 4813 hektar olup, Türkiye genelindeki OSB’lerin %26,5 ini oluşturmaktadır. Ayrıca kalkınmada öncelikli yöre kapsamına giren ancak OSB bulunmayan iller; Ağrı, Ardahan, Artvin, Batman, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Çanakkale, Diyarbakır, Gümüşhane, Hakkâri, Iğdır, Kahramanmaraş, Kastamonu, Muş, Siirt, Şırnak, Van, Aksaray, Giresun, Rize ve Nevşehir’dir.

KAYNAK: www.sanayi.gov.tr

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.!