Dünya ve Türkiye Orman Alanlarının Durumu ve Zaman İçindeki Değişimi

Prof.Dr. Ahmet Yeşil
İÜ. Orman Fakültesi
Orman Amenajmanı ABD
ayesil@istanbul.edu.tr

Özet

Bu çalışmada dünya orman alanlarının bugünkü durumu ile 1990–2000 yılları arasındaki değişimi kıtalar itibariyle verilmiştir. Ormanların korunması için ortaya atılan “ormanların sürdürülebilir yönetimi” anlayışı henüz bütün ülkeler tarafından uygulamaya sokulamadığı için orman alanlarındaki azalmalar devam etmektedir.

Dünya ülkelerinin odun tüketimleri ve bu tüketimin zaman içindeki değişim trendleri incelenmiştir.

Türkiye orman alanlarının son 30 yıl içinde arttığı görülmektedir. Bu artışın önemli nedenleri açıklanmıştır. Bu durum Türk ormancılarının kaydettikleri önemli bir başarıdır.

Abstract

The state of the world forest cover and its difference between 1990-2000 years was investigated from the point of view of the continents. The decrease of forest cover is still continued because the “sustainable forest management” concept is not accepted and applicated whole countries.

The roundwood consumption of the whole countries and its changing trends in time is also investgated.

Forest cover of Turkey has been increased within last 30 years. The important reasons of this increase have been explained. This increase is the important success of the turkish forestry professionals.

1. Dünya Orman Varlığı

Son 30 yıl içinde dünya ormanların korunması için yapılan tartışmaların sonucu olarak ortaya “ormanların sürdürülebilir yönetimi” anlayışı çıkmıştır. Bütün ülkeler bu durumu henüz tam olarak uygulamaya koymadıkları için ormansızlaşma özellikle Afrika ve Güney Amerika’daki tropik ormanlarda hızlı bir şekilde devam etmektedir. Aşağıda verilen tabloda (Tablo 1) dünya ormanlarının kıtalar itibariyle 1990 ve 2000 yıllarındaki durumunu ve 1990–2000 yılları arasındaki orman alanlarının değişimi verilmektedir. Şekil 1’de ise dünya ormanlarının kıtalar itibariyle 1990 ve 2000 yıllarındaki durumunu grafik olarak gösterilmiştir. Bu tabloya göre dünyadaki kıtaların yaklaşık %30’u ormanlarla kaplı bulunmaktadır. Orman alanlarının %47 si tropik orman kuşağında, %33’ü boreal orman kuşağında, %11’i ılıman orman kuşağında ve %9’u da subtropik orman kuşağında bulunmaktadır (Anonim 2006). Tablo 1’in incelenmesiyle on yıl içinde özellikle Afrika’daki tropik orman alanlarının % 7,8 inin, Güney Amerika’daki tropik orman alanlarının % 4,1 inin yok edilmiş olduğu görülecektir. Yok edilen alan 94 milyon hektardır. Bu da Türkiye büyüklüğünde bir alanın ormansızlaşması anlamına gelmektedir. Avrupa orman alanlarındaki % 0,8 lik artışın dışında diğer kıtalarda bulunan orman alanlarında bir azalma meydana geldiği açıkça görülmektedir.

Tablo 1. Dünya Ormanlarının 1990–2000 Yılları Arasındaki Değişimi

Kıtalar	1990 Yılında Orman Miktarı (Mil. ha.)	2000 Yılında Orman Miktarı (Mil. ha.)	1990–2000 Arasındaki Fark (%)
Afrika	702	650	-7.8
Asya	551	548	-0.7
Okyanusya	201	198	-1.8
Avrupa	1,030	1,039	+0.8
Kuzey ve Orta Amerika	555	549	-1.0
Güney Amerika	923	886	-4.1
TOPLAM	3,963	3,869	-2.2
Kaynak: FAO, State of the World’s Forests 2001 Raporu.

  

Orman alanlarında meydana gelen bu kayıplar ormanlar üzerindeki sosyal ve ekonomik baskının sonucunda ortaya çıkmaktadır. Ormansızlaşma ve verimli ormanların bozuk ormanlara dönüşmesine neden olarak orman alanlarının tarım alanlarına dönüştürülmesini ve ormanların kötü yönetilmesini sayabiliriz. Aşırı kesimler, orman yangınları ve orman içi ve civarındaki köylülerin yakacak gereksinimlerini ormandan karşılaması bu bozulmayı artırmaktadır.

2. Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Yuvarlak Odun Tüketimi

Ormanlardan elde edilen yuvarlak odunlar genellikle odun işleyen endüstride hammadde olarak ve yakacak odun olarak kullanılmaktadır. Aşağıda verilen grafiklerde dünyadaki yuvarlak odun tüketiminin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin durumları ve bunların yıllara göre gelişim trendleri verilmiştir (Şekil 2) (Kellomäki 1998).

Grafiklerin incelenmesiyle 1961 yılı ile 1991 yılı arasında geçen 40 yıllık sürede endüstriyel odun tüketiminde %80’lik bir artış meydana gelmiştir. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerdeki yakacak odun ve odun kömürü tüketimindeki artış ise % 108 olmuştur. Bu artış gelişmekte olan ülkelerdeki hızlı nüfus artışına bağlanmaktadır. 1991 yılında gelişmiş ülkelerin yakacak odun tüketimi toplam odun tüketiminin sadece %16’sını oluştururken gelişmekte olan ülkelerde bu değer % 80 olarak ortaya çıkmıştır.

Dünya ülkelerinin odun tüketim trendi bu şekilde devam ederse 2010 yılında 5070 m³ lük bir değere ulaşılacağı öngörülmektedir (Kellomäki 1998).

3. Türkiye Orman Varlığı

Tarihsel göstergelere göre geçmişteki 4000 yılda Anadolu’nun ormanları, aşırı yararlanma, orman yangınları, orman otlatması ile kalitesi kötüleşmiştir. Açma, yararlanma, otlatma ve yangın gibi antropojen etkilerin sonuçları olarak ormanlık alanlar azalmış, kalan ormanların yapı ve kuruluşlarının bozulmasıyla verim gücü düşmüş ve yüzeysel erozyon ile doğal gençleşme kapasiteleri düşmüştür (Mayer-Aksoy 1998). Şekil 3, 1800’lü yılların sonunda Osmanlı İmparatorluğunun Banse tarafından hazırlanan bitki örtüsü haritasını göstermektedir (Anonim 1999). Şekil 4’te ise ormanlarımızın bugünkü yayılışı görülmektedir.

Şekil 3 ve 4’ün karşılaştırıldığında Osmanlı İmparatorluğunun son dönemindeki ormanlık alanların yayılışı ile bugün sahip olduğumuz orman alanlarının yayılışı arasında büyük benzerlikler olduğunu açıkça görülecektir.

1963–1972 dönemi amenajman planlarındaki envanter bilgilerinin değerlendirilmesi ile elde edilen sonuçlara göre, genel ormanlık alanımızın büyüklüğü 20.20 milyon hektar olarak saptanmıştır. Ülkemizin ormanlık alanı ülke genel toplam alanının  % 26,1′ ini oluşturmaktadır. Türkiye orman alanlarının 1973 yılındaki durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Anonim 1980).

Tablo 2. Türkiye Ormanlarının 1973 Yılındaki Durumu

1973 Yılı Türkiye Orman Varlığı
DURUM	NORMAL		BOZUK		TOPLAM
	(Mil.Ha.)	%	(Mil.Ha.)	%	(Mil.Ha.)	%
KORU	6.17	31	4.76	23	10.93	54
BALTALIK	2.70	13	6.57	33	9.27	46
GENEL TOPLAM	8.87	44	11.33	56	20.20	100

Tablo 2’nin incelenmesiyle Türkiye ormanlarının % 54’ünün koru, % 46’sının ise baltalık ormanı olarak işletildiği görülecektir. Ayrıca bu ormanların % 56’sının ise bozuk nitelikte bulunduğu anlaşılmaktadır.

2004 yılı sonu itibariyle orman amenajman planlarından derlenen orman envanter bilgilerinin değerlendirilmesi ile elde edilen sonuçlara göre, genel ormanlık alanımızın büyüklüğü 21.18 milyon hektar olarak saptanmıştır. Bu da ülkemizin ormanlık alanının ülke genel toplam alanının % 27,2′ sini oluşturduğunu göstermektedir.

Türkiye orman alanlarının 2004 yılındaki durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 3. Türkiye Ormanlarının 2004 Yılındaki Durumu

2004 Yılı Türkiye Orman Varlığı
DURUM	NORMAL		BOZUK		TOPLAM
	(Mil.Ha.)	%	(Mil.Ha.)	%	(Mil.Ha.)	%
KORU	8.94	42	6.50	31	15.44	73
BALTALIK	1.68	8	4.06	19	5.74	27
GENEL TOPLAM	10.62	50	10.56	50	21.18	100

Tablo 3’ün incelenmesiyle Türkiye ormanlarının % 73’ünün koru, % 27’sinin ise baltalık ormanı olarak işletildiği görülecektir. Ayrıca bu ormanların % 50’sinin ise bozuk nitelikte bulunduğu anlaşılmaktadır.

Tablo 2 ve 3’ü birlikte değerlendirdiğimizde genel ormanlık alanımızın büyüklüğü; 1973 yılında: 20.20 milyon hektar (Ülke genelinin % 26,1′ i), iken 2004 yılında: 21.18 milyon hektara (Ülke genelinin % 27,2′ si) ulaşmıştır. Bu envanter sonuçları ormanlık alanımızda yaklaşık 30 yıl içinde 980 bin hektarlık bir artış meydana geldiğini göstermektedir.

Ülkemiz orman alanında saptanan bu artışın nedenlerini 3 madde halinde değerlendirmek mümkündür.

1-Orman Genel Müdürlüğü ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğünün ağaçlandırmaya uygun potansiyel hazine arazilerinde gerçekleştirilen başarılı ağaçlandırma çalışmaları,

2-Orman içi ve civarında yaşayan insanların daha önce ormandan illegal olarak kazandıkları tarım alanlarını verimsizlik ve şehre göç nedeniyle terk etmeleri sonucu; bu alanlarda doğal olarak yeniden orman ekosisteminin oluşması ve son olarak

3-Yapılan ilk envanter çalışmaları sırasında bazı ormanlık alanların envantere alınamadığı ve bunların daha sonra yapılan envanter çalışmalarında belirlendiği orman alanlarının artış nedeni olarak ortaya çıkmaktadır.

4. Sonuç

Dünya ormanlarının amenajman planları ile işletilmesi giderek artmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin ormanlarının sadece % 6 sı orman amenajman planları ile işletilmekte iken bu oran gelişmiş ülkelerde % 89 gibi bir rakama ulaşmış bulunmaktadır. Türkiye ormanları ise 1963 yılından itibaren düzenli olarak orman amenajman planları ile işletilmektedir.

Dünyadaki orman varlığı zaman içinde sürekli azalırken, coğrafik ve klimatik olarak zor koşullara sahip olan ülkemizde orman varlığımızın alan olarak artmakta olduğunun saptanması sevindirici bir gelişmedir. Kıtalar içinde de orman alanı itibariyle artış kaydedilen tek yer Avrupa’dır. Bu başarıda ülkenin en ücra köşelerine kadar örgütlenmiş bulunan OGM, AGM ve onların bünyesinde çalışan orman mühendislerinin payı çok büyüktür. Yaklaşık 475 bin hektarlık alanı 2/B olarak orman sınırları dışına çıkmış olmasına rağmen, ormanlık alanlarda 980 bin hektarlık bir artış gerçekleştirilmiştir. Bu tablo Türkiye geneli olarak bakıldığında olumlu bir gelişme olarak kabul edilmelidir.

2006 yılında OGM’nin aldığı bir kararla ülkede baltalık olarak adlandırılan işletme şekli tarihe karışmıştır. Zaman içinde bu ormanlar koru ormanına dönüşecek ve toplumun ince çaplı odun ihtiyacı aralama kesimlerinden elde edilen ürünlerden karşılanacaktır. Ancak yine de ormanların bozuk nitelikte olanlarının iyileştirilmesi ve toplum taleplerinin bugün ve gelecekte eksiksiz olarak yerine getirilmesi için eskiden olduğu gibi çalışmaların ve başarıların devam etmesi gerekmektedir.

---

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız

Yararlanılan Kaynaklar

Anonim 1980. Türkiye Orman Envanteri. Ankara.

Anonim 1999. Osmanlı Ormancılığı ile ilgili Belgeler. Orman Bakanlığı Yayın No: 094, ISBN: 975–8273–20–5. Ankara.

Anonim 2006. Facts on Forests Around the World.

http://www.safnet.org/aboutforestry/world.cfm

Kellomäki, S. 1998. Forest Resources and Sustainable Management. Finland.

Mayer, H.-Aksoy,H. 1998. Türkiye Ormanları. Orman Bakanlığı Yayın No:

038, ISSN: 975-7829-56-0. Bolu.