Geçmişten Günümüze Orman Endüstri Mühendisliği Eğitimi ve Gelecek Vizyonu

Prof.Dr.Ahmet Yeşil
İÜ Orman Fakültesi

1. Giriş

Ülkemizin ormancılık eğitim öğretim tarihi incelendiğinde İstanbul Orman Fakültesi 160 yıl gibi çok uzun bir geçmişe sahip olan ender kurumlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. 1857 yılından günümüze kadar aralıksız eğitim hayatına devam eden köklü bir kurumun kuruluş hikâyesi Kırım Savaşına (1853-1856) kadar uzanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu ilk defa yabancı ülkelerden borç almak durumunda kalmıştır. Bu nedenle hazinenin gereksinim duyduğu ekonomik girdilerin sağlanması için yabancıların telkinleriyle orman kaynaklarının işletilmesi gündeme gelmiştir. Bu aşamada Fransa’dan davet edilen uzmanlar yardımıyla bir orman okulunun açılması, orman envanterinin yapılması ve orman nizamnamesinin hazırlanması gündeme gelmiştir (Gümüş 2012). Fransa’dan gelen uzmanlardan Tassy 1857 yılında ülkemizde ilk orman mektebini İstanbul’da kurmuştur. Böylece ormancılık eğitim öğretiminin temelleri atılmış ve bugünkü Orman Fakültelerinin eğitim tarihinin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.

İlk orman mektebi İstanbul’da kurulmuş olmasına karşılık ilk Orman Endüstri Mühendisliği (OEM) Bölümü 1971 yılında Karadeniz teknik Üniversitesi Orman Fakültesi bünyesinde eğitim öğretime başlamıştır. Yukarıdaki listede verilen fakültelerden sadece Çankırı Üniversitesi, Orman Fakültesinde OEM Bölümü bulunmamaktadır. Son yıllarda OEM bölümleri öğrenci bulmakta zorlanmakta ve 2016 yılı itibariyle maalesef sadece 3 fakültede (İstanbul, Trabzon ve Bursa) OEM Bölümleri öğrenci alabilmektedir.

Ormancılık eğitim öğretiminin başladığı günden bugüne kadar önemli aşamalardan geçen bu köklü kurumlar hem yurt içinde hem yurt dışında bazı problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Karşılaşılan bu sorunların çözümünde başvurulan yöntemlerden en önemlileri maddeler halinde aşağıda sıralanmıştır.

1-Müfredatın günümüz koşullarına uygun olarak güncellenmesi
2-Bilgi teknolojilerinin eğitim öğretime entegrasyonu
3-Pedagojik yöntemlerin ve materyallerin kullanımı
4-Sanayi Üniversite işbirliğinin geliştirilmesi ve
5-Eğitim öğretimin akreditasyonu
6-Ölçme değerlendirme sistemlerinin kullanımı

2. ABD Üniversitelerinde OM ve OEM Eğitiminin Durumu

ABD üniversitelerinde yaklaşık olarak 50 civarında ormancılıkla ilgili programlar verilmektedir. Bu programlara 1980-2009 yılları arasında alınan öğrencilerin sayılarındaki değişim aşağıda verilen grafikte görülmektedir (Şekil 1).

Grafik incelendiğinde 30 yıl içerisinde Ormancılık eğitimi alan öğrenci sayıları dramatik bir şekilde 7000 lerden 3000 lere düşmüş görünmektedir. Buna karşılık Doğal Kaynaklar ve Çevre eğitimi alan öğrenci sayıları ise 2000 lerden 4500 lere yükselmiştir. OEM öğrencilerinin durumunda ise bir miktar azalma olmasına karşılık daha sabit bir gelişme trendi izlediği görülmektedir. OEM öğrencileri 800 lerden 500 lere kadar düşmüş bulunmaktadır. Ormancılık eğitimini tamamlayan kişiler ABD’de hemen iş bulmalarına rağmen iş olanağı sınırlı olan Doğal Kaynaklar ve Çevre ile Yaban Hayatı ve Avcılık eğitimini tercih etmektedirler. Burada imaj ve prestijin bazen daha ön plana çıktığı ve öğrencilerin meslek tercihlerini etkilediği görülmektedir.

Yıldız (2013) Kitchens ve arkadaşlarına dayanarak Kuzey Amerika’daki orman ürünleri endüstrisinin ve eğitiminin son dönemdeki eğilimlerini şu şekilde açıklamıştır:

“1- Kamu politikası, kamu kaynaklarına (kullanımına) yönelik yoğunlaşan baskılar nedeniyle, pazarı giderek artan bir biçimde önemli ölçüde etkilemektedir,
2- Sürdürülebilirlik düşüncesi ve çevre dostu (yeşil) üretim stratejileri özel sektör ve müşteriler nezdinde temel öncelikler haline gelmektedir,
3- Endüstri, dünyada değişen talep, rekabet, teknoloji ve küreselleşme nedeniyle yeni temel yönelimleri deneyimlemektedir,
4- Orman ürünleri endüstrisi hakkında oluşan olumsuz imaj, yeni kuşak teknik elemanların istihdam edilmesini olumsuz yönde etkilemektedir.”

OEM eğitim kurumlarının eğilimleri de aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

“1-Mühendislerin yetiştirilmesinde kullanılan yetkinlik araçları, endüstri işverenlerinin ve paydaşlarının gereksinimleriyle aynı düzlemde değildir,
2-Üniversite öğrenim harçları ve personel teşvikleri endüstri ve öğrenci ihtiyaçlarını karşılayacak biçimde çabuk ve etkili olarak dönüştürülmelidir,
3-İş alanındaki geleneksel engeller ve olumsuz endüstri imajı öğrencilerin ilgi göstermesini sınırlamaktadır.
4- Eğitim stratejileri, üçüncü binyıl (milenyum) öğrencilerinin ve profesyonellerinin tercih ve gereksinimleriyle uyumlu (senkronize) değildir.”

3. OEM Bölümlerinin Türkiye’deki Durumu

Bugün ülkemizde halen aktif olarak ormancılık eğitim öğretimi yapan 12 Fakülte bulunmaktadır. Bu fakülteler kuruluş sırasıyla aşağıda verilmiştir.

1-İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi (1857)
2-Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi (1971)
3-Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
4-Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
5-Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
6-Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
7-Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
8-Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi (1992)
9-Çankırı Üniversitesi, Orman Fakültesi (1995)
10-İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Orman Fakültesi (2010)
11-Bursa Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi (2010)
12-Karabük Üniversitesi, Orman Fakültesi (2012)

İlk Orman Endüstri Mühendisliği Bölümünün 1971 yılında kurulmasından bu güne kadar meydana gelen gelişmeler aşağıda özetlenmiştir. İlk olarak 11 fakültenin son dört yıl içinde aldıkları öğrenci sayısının değişimi Şekil 2’de gösterilmiştir.

Şekil 2 nin incelenmesiyle son 4 yıl içinde öğrenci sayılarında önemli miktarlardaki düşüşler ile İstanbul, Bursa Teknik ve Karadeniz Teknik OEM Bölümleri dışındaki Orman Fakültelerine kontenjan verilmediği görülecektir. Renklendirilmiş satırlar öğrenci kontenjanı verilen Üniversiteleri göstermektedir. Büyük şehirlerde bulunan OEM bölümlerinin kontenjanlarını doldurmada daha az sorun yaşamakta olduğu görülmektedir. Son yılda görülen %100 doluluk oranı ise YÖK’ün aldığı ve Tarım, Orman ve Su Ürünleri Fakültelerini tercih eden öğrencilere verilen burslarla ilgili olduğu düşünülmektedir.Şekil 2. OEM öğrencilerinin son 4 yıl içindeki değişimi.

OEM öğrenci sayılarındaki düşüş benzeri bir gelişim ise LYS taban puanlarında da yaşanmaktadır (Şekil 3).

Şekil 3 ün incelenmesiyle son 5 yıl içinde LYS taban puanlarında azalan bir trend görülmektedir. OEM Bölümleri OM ve PM gibi diğer bölümlerle karşılaştırıldığında önemli bir puan düşüşü yaşamadığı görülmektedir. İÜ OEM bölümünde İngilizce hazırlık ve %30 ingilizce eğitime geçilmesi ve YÖK bursları ile bu puanların yukarı doğru artan bir eğilime girmesi beklenmektedir.

4. Sonuç ve Öneriler

1971 yılından günümüze 45 yıllık bir birimi olan OEM Bölümlerinin içinde bulunduğu sıkıntılar Avrupa ve ABD’de yaşanan sıkıntılarla benzerlik göstermektedir. Daha kaliteli öğrencileri bölümlerine çekmek için bazı fakülteler isim değişikliğini tercih etmektedirler. Örneğin Orman Endüstri Mühendisliği yerine Biyomateryal Mühendisliği gibi. Türkiye’de de benzer öneriler yapılmasına rağmen henüz bu yönde Mobilya dışında atılmış adımlar bulunmamaktadır.

11 fakültemizin OEM bölümlerinde 115 öğretim üyesi ve 66 araştırma görevlisi ile toplamda 181 öğretim elemanı görev yapmaktadır. 11 fakülteden sadece 3 tanesinde eğitim öğretim için öğrenci kontenjanı verildiğine göre öğrenci verilmeyen fakültelerdeki öğretim elemanları araştırma ve yayın dışında atıl bir durumda kalabilmektedir. 80 puanın üzerinde İngilizce bilgisine sahip hocaların bir araya getirildiği ve İngilizce eğitim verilecek bir program açılmalıdır. Böylece yabancı öğrencileri ülkemize çekmek ve ERASMUS öğrenci sayılarını artırmak için bir fırsat yaratılmış olabilir.

Yeni bir fakülte ve OEM bölümü açılmamalı ve ayrıca YÖK kontenjanlarının çokluğu ve mezunların iş bulamamaları nedeniyle toplam kontenjan sayıları aşağıya çekilmeli ve eğitim kalitesi ise artırılmalıdır.

1857’den Günümüze Ormancılık Eğitim-Öğretim Çalıştayı (Anonim 2013) OEM Bölümü sonuç bildirgesinde yukarıda bahsettiğimiz hususların dışında bazı önerilere yer verilmiştir. Kamu sektörünün teknik eleman işe alımlarında Orman Endüstri Mühendislerine ait kontenjan artışına gitmelerinin yararlı olacağı,

Kamu ve özel sektör temsilcileriyle birlikte üniversite, meslek odası, sivil toplum kuruluşları ve diğer iç ve dış paydaşların temsil edildiği; politika yapıcılara öneri ve sektör kuruluşlarına bağlayıcı kararlar getirebilen, resmi nitelikli bir “Ulusal Orman Endüstrisi Platformu” nun kurulmasının gerekli olduğu,

Lisansüstü tezlerin üniversite-endüstri işbirliğini desteklemeye yönelik olmasının sağlanması gerektiği kayıt altına alınmıştır.

---

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.!

Bu yayın Uluslararası katılımlı “Ahşabın Tasarım Serüveni” Sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. İstanbul, 2016

Kaynaklar

• Gümüş, C. 2012: Türkiye’de Ormancılık Eğitiminin Tarihsel Gelişimi, 5531 Sayılı Kanunun Yüksek Öğretim ve Eğitime Yansımalarının İrdelenmesi ve Hedefler Kongresi, 23-24 Kasım 2012, Kastamonu, TMMOB Orman Mühendisleri Odası Bildiriler Kitabı, s. 31-46.
• Yıldız, C. 2013. Orman Endüstri Mühendisliğinin Geleceği Ve Eğitim-Öğretim Programının Yeniden Yapılandırılması. 1857’den Günümüze Ormancılık Eğitim-Öğretim Çalıştayı 17-19 Kasım 2013 İSTANBUL.
• Anonim 2013. 1857’den Günümüze Ormancılık Eğitim-Öğretim Çalıştayı 17-19 Kasım 2013 İSTANBUL.