Triz
Konuk Makaleler

Share This:

Yaratıcı Problem Çözme Teorisi: TRIZ

1Seda Topaloğlu
1Selman Karayılmazlar
1Rıfat Kurt
1Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği,

Özet

Günümüzün rekabet koşulları içerisinde yaratıcı ve yenilikçi olmak sürdürülebilirliğin anahtar kelimeleri haline gelmiştir. Yaratıcı ve yenilikçi olmak beraberinde birçok sorunu getirmektedir ki çözümü için en sık tercih edilen yöntemlerden biri de TRIZ’dir. Bu çalışmada da TRIZ’in doğuşu, gelişimi ve çözüm yöntemleri ele alınarak TRIZ hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: TRIZ, Yenilik, Yaratıcılık, Problem

Creative Problem Solving Theory:TRIZ

Abstract

Being creative and innovative has been the keywords for sustainability in nowadays competition conditions. Creativity and innovation bring many issues together and one of the most preferred methods to solve them is TRIZ. In this study, establishment, development stages and solution methods of TRIZ has been presented.

Keywords: TRIZ, Innovation, Creativity, Problem

1. Giriş

Sanayi Devriminden itibaren başlayan süreçte teknolojik gelişmeler ve küreselleşme hızla artmış, hemen her konuda rekabet en üst düzeye taşınmıştır. İşletmeler de öncelikli olarak sürdürülebilirliklerini, sonrasında ise pazar paylarını arttırabilmek amacı ile AR-GE’ye büyük önem verdikleri bir sistem geliştirmişlerdir. Bu sistem ile birlikte hem teknolojiyi, hem piyasa koşullarını hem de müşteri taleplerini yakından takip edebilme fırsatı bulmuşlardır. Buna karşın farklılık yaratabilme adına tasarımda ve üretim sürecinde yenilik arayışı devam etmiştir. Artan rekabet düzeyi sonucu işletmeler arası azalan farklılık düzeyinde yeni tasarım ve üretim fikirleri ve uygulamaları büyük bir başarı unsuru olmuştur. İşletmelerin başlıca görevi tüketiciye en kaliteli hizmeti sunmaktır. Sonrasında bu hizmeti diğer işletmelere göre daha ucuza sunmak, sonrasında da yüksek hizmet kalitesi ile sunmaktır. Bu çok aşamalı süreçte düşük maliyetli ama bir o kadar da hızlı üretim yapabilme adına farklı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de TRIZ’dir.

2. Triz

Günümüzde farklılık yaratmak oldukça güç bir durum haline gelmiştir. Küreselleşme ve ulaşılabilirlik artmış, pazarlar büyümüştür. Piyasalarda onlarca aynı hizmeti sunan işletmeye rastlamak mümkündür ve bu işletmelerin tamamı pazarda kalıcı olabilmeyi başaramamaktadır. Aralarından yalnızca yenilikçi olanlar pazarda kalmaya devam edebilmektedir, ta ki yeniliklerine devam ettikleri sürece. Bu koşullarda da TRIZ yöntemi ortaya çıkmıştır (Yıldız, 2004).

Geleneksel, yaratıcılık ve yenilikçi düşünme metotları olan Beyin Fırtınası, Morfolojik Diyagramlar, NLP, Sinektik vb. tekniklerin hiçbirisi yenilikçilik yeteneğinin artırılmasını yeterince sağlayamadığı gibi aynı zamanda güvenilir ve öğretilebilir de değildir. Buna karşın yenilikçi problem çözme teorisi TRIZ yapısal, öğretilebilir ve tekrarlanabilir bir metottur ve kişilerin problemlerini yenilikçi/yaratıcı olarak çözebilmelerini sağlamaktadır (Horaowitz and Maimon, 1997; Tasi and Tseng, 2000).

Bu yöntem zor ve hatta olanaksız görünen mühendislik problemlerini çözme yeteneğini önemli derecede geliştirmeyi vadeden, mühendislerin bilgisini, yaratıcılığını ve problem çözme yeteneğini arttıracak ve hamle yapmalarını sağlayabilecek düşünmeyi gerektiren zor problemlere yaklaşımda devrim yaratan yeni bir tekniktir. TRIZ, Rusça, Teoriya Resheniya Izobreatatelskikh Zadatch kelimelerinin baş harflerinden oluşan ve “Yaratıcı Problem Çözme Teorisi” anlamına gelen kısaltmadır. 1946 yılında Sovyet Donanması’nın patent ofisinde çalışan Genrich Altshuller isimli Rus mühendis tarafından yaratılmış ve dünyaya tanıtılmış bir teoridir (Yıldız, 2004).

Yöntemin sahibi Altshuller, yöntemin gelişim sürecinde buluşların nasıl yapıldığına dair duyduğu merakın üzerine gitmiş ve farklı alanlarda yaklaşık 200.000’in üzerinde patent hakkında araştırma yapmıştır. Yaptığı araştırmalar sonucu bazı patentlerde teknik çelişkileri tespit ederken bazı patentlerde ise yaratıcı çözümlerin varlığını keşfetmiş ve yeni bir problem karşısında uygulanması gereken optimum çözüm fikrinin önceden bilinebileceğine inanmıştır. Bu inancı ispatlayabilmek için de TRIZ yöntemini geliştirmiştir. Bu yöntem ile birlikte deneme yanılmaya gerek kalmadan tasarımcılara söz konusu yenilik karşısında gerek duydukları yeni tasarım için meydana gelen problemleri çözmek için teknik ve araçlar sağlamıştır (Akbaba, 2000).

Altshuller, yaptığı araştırmalar neticesinde geliştireceği yöntemin şu şartları sağlaması gerektiğine inanmıştır (Kapucu, 2001);

  1. Yöntem, sistematik olmalı ve aşama aşama ilerlemelidir
  2. Yöntem, ideal çözüme ulaştırmak için geniş bir çözüm kitlesi sunmalıdır
  3. Yöntem, tekrar edilebilmeli ve güvenilir olmalıdır
  4. Yöntem, yaratıcı bilgiye ulaştırmalıdır
  5. Yöntem, yaratıcı bilgi birikimine eklemeler yapabilmelidir
  6. Yöntem, problemin çözümünde mucitler için anlaşılabilir olmalıdır.

Altshuller, bu şartları sağlayacak şekilde geliştirdiği TRIZ yöntemini üç temel esasa dayandırmaktadır. Bu esaslar (Akbaba, 2000);

  1. İdeal tasarım bir amaçtır
  2. Çelişkiler problemin çözümüne yardımcı olur
  3. Yenilikçi süreç sistematik olarak yapılandırılabilir.

Bu yöntem ile birlikte Altshuller, oldukça zor yaratıcı problemleri kolayca çözülebilir ve ilgili herkesce anlaşılabilir bir hale getirmeyi amaçlamıştır. Bu amacını da gerçekleştirdiğini söylemek mümkündür. Bu başarılı yöntemin özellikleri de şunlardır (Kapucu, 2001);

  1. Teknolojik AR-GE çalışmalarında yaratıcılığı arttırmaktadır.
  2. Teknolojik gelişmelerde yeni bir dalgalanmaya neden olmuş ve çevrelerce kabul görmüştür.
  3. Süreç içerisinde meydana gelen teknik problemleri belirlemekte ve optimum çözümler için yol göstermektedir.
  4. Problem çözme aşamasında günümüze taşınmış tüm bilgi ve teknoloji verilerinden faydalanma imkânı sunmaktadır.
  5. Amaca ulaşmada gerekli olan bilimsel prensibi belirlemektedir.
  6. Gerçekçi ve ticari değere sahip buluşların elde edilmesini sağlamaktadır.
  7. Kullanım alanı ve ulaştığı kitle her geçen gün genişlemektedir.

2.1. TRIZ’in Problem Çözme Araçları

Altshuller, geliştirdiği yöntemde 5 farklı çözüm aracı sunmaktadır.

  1. Çelişkiler analizi
  2. Madde – Alan analizi
  3. Standart çözümler
  4. Yaratıcı problem çözme algoritması
  5. Bilimsel ve Teknik Etkiler

2.1.1. Çelişkiler Analizi

Çelişkiler analizi, probleme yeni ve geniş bir perspektiften bakarak çözüm üretme şansı sunmaktadır. Yaratıcı problemlerin çözümünde 40 buluş prensibinden yararlanılmaktadır. Bu prensipler tasarım sürecinde en sık karşılaşılan 40 problemi temsil etmektedir ve çelişkiler analizi bu prensiplerin en kolay kullanıldığı yöntem olarak dikkat çekmektedir (Halis, 2000).

Karar verici çelişkiler matrisini kullanırken önce kendi sorununu tanımlamalı ve bu sorunu TRIZ’ in aksiyon sorunları ile karşılaştırmalıdır. Aksiyon sorun karar verici tarafından belirlendikten sonra, bu sorunu ortadan kaldıracak çözüm geliştirilir. Eğer çözüm, bir dirençle karşılaşmıyorsa ideal çözümdür.

Altshuller, mühendislik parametrelerini ortaya koyarken yaptığı gibi yine mevcut patent başvurularını incelemiş ve ‘Yaratıcı Prensipler’ adını verdiği 40 ideal çözümü ortaya koymuştur. Mevcutta bulunan problemlerin tümünün çözümü bu 40 ideal çözümden biriyle sağlanmaktadır (URL-1, 2016).

2.1.2. Madde – Alan Analizi

Mevcut veya yeni teknolojik sistemlerle ilgili problemler için fonksiyonel modeller üretmek amacını güden TRIZ’in analitik bir aracı olan Madde-Alan analizinde de her sistemin belli bir fonksiyon yerine getireceği kabulü vardır (Yang and Zhang, 2000).

Altshuller, yöntemini geliştirme sürecinde her sistemin alt sistemlerinin ve bu alt sistemlerin de bağlı oldukları bir üst sistemin varlığına inanarak hareket etmiştir. Alt sistem yapısı, parçacık, atom seviyesine kadar bölünebilen bir yapı olup, üst seviyelere gittikçe ortaya çıkan üst sistemlerin basitten karmaşığa doğru giden bir özellik kazandığı görülür. Sonunda süper sisteme varılır ve çevre de süper sistemlerin süper sistemi olarak hiyerarşiyi tamamlar (Halis, 2000).

2.1.3. Standart Çözümler

Altshuller’in geliştirmiş olduğu madde – alan modelleri birçok yaratıcı problemin çözümünde etkili olmaktadır. Bazı yaratıcı problemlerde ise madde – alan modellerini dönüştürmek gerekmektedir. Bu dönüşümler mucitlerin deneyimleri sonucu geliştirilmiştir ve standart çözümler adını almıştır. Bu yöntemin iki önemli fonksiyonu vardır (Çağlar, 2004);

  1. Standart çözümler, mevcut sistemi ya da yeni bir problem karşısındaki çözüm yöntemlerinin gelişimini sağlamaktadır.
  2. Standart çözümler, ortaya çıkan probleme yönelik grafik model sağlamakta oldukça başarılıdır.

Standartlar teknik sistemin formülasyonun oluşturulması ve sentezi için kullanılan yapısal kurallardır. Standartlar yeterince anlaşılmaları ve uygulanmasında biraz deneyimle çok karmaşık problemlerin üstesinden gelmenize yardımcı olurlar (Yavuz ve Kurt, 2014).

2.1.4. Yaratıcı Problem Çözme Algoritması (ARIZ)

ARIZ, TRIZ’in analitik metodudur. Karmaşık problemlerin bir çözümü için geliştirilen bir algoritmadır (Kapucu, 2013).

Standart çözümler, yaratıcı problem çözme sürecinde alternatif bir yöntem olup çözümler sunmaktadır ancak çelişkinin problem içerisinde gizlenmesi gibi durumlarda doğru çözümler sunmamaktadır. Bu durumlarda çözüme adım adım ulaşma ihtiyacı doğmaktadır ve bu da yaratıcı problem çözme algoritması adındaki çözüm yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. ARIZ, yöntemin Rusça’daki kısaltmasıdır (Çağlar, 2004).

ARIZ’in ilk yorumu 1968’de geliştirilmiş ve daha sonraki yirmi yılda birçok değişiklikler yapılmıştır. Oldukça değişik problemlerin çözümü için hassas bir alet olmuş ve ARIZ’in en son yorumu ARIZ-85C, 1985 yayınlanmış olup 9 adımı içermektedir. Bu adımlar (Kapucu, 2013);

  1. Problemin analizi
  2. Problem modelinin analizi
  3. Dışarıdan madde ve alan kaynaklarının kullanımı (yararlanma)
  4. “İdeal son sonucun” formülasyonu (IFR)
  5. Bilgi data bankasının kullanımı(yararlanma)
  6. Problemin tekrar formülasyonu veya değiştirilmesi
  7. Fiziksel çelişkinin giderilmesinde kullanılan metodun analizi
  8. Bulunan çözümün kullanılması
  9. Çözüme götüren adımların analizi.

2.1.5. Bilimsel ve Teknik Etkiler

1965 yılından itibaren, Altshuller ve arkadaşları Madde-Alan modellerinde betimlenen fonksiyonların sentezi üzerine çalışmaya başlamışlardır. İstenen fonksiyonun uygulanabilmesi için, sadece uygun kaynakların kullanılabilmesine izin veren bu özel kısıt birçok belirsiz ve yenilikçi düşüncenin varlığına ihtiyaç duyar (Şimşek, 2001).

3. Sonuç

Yaratıcılığın önemi insanlığın her döneminde büyük olmuş, tüm buluşların ve yeniliklerin de temelini oluşturmuştur. Günümüzün piyasa koşullarında ise yalnızca yaratıcı olmak yeni buluşların ortaya çıkartılması için yeterli değildir. Bu buluşun olası riskleri, maliyeti, gerekli işgücü, gerekli zaman gibi değişkenler ile birlikte optimal bir çözümü gerekmektedir ve bu da oldukça meşakkatli bir iştir. Bu meşakkatli işi sistematik ve geçerli çözümler üreterek kolaylaştıran TRIZ yöntemi, günümüzde yaratıcı problem çözme adına devrim niteliğindedir. Bu yöntem ile birlikte yazılımların mevcut yetenekleri geliştirilmiş, sayıları arttırılmıştır. Gerekli eğitim süreçleri kısalırken, anlaşılabilirliği de yükseltmiştir. Bu sayede de yaratıcılık ve yeniliğin önü açılmış, işletmelerin tasarım süreçleri kolaylaşmış ve dünyanın her yerinde insanlığa daha geniş ve yenilikçi bir hizmet imkânı oluşmuştur.

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız.!

Bu yayın İstanbul Tüyap’da Orman Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi tarafından düzenlenen “Ahşabın Tasarım Serüveni” başlıklı uluslararası katılımlı sempozyumda bildiri olarak sunulmuştur. 2016

Kaynakça

Akbaba, A., 2000. Kalite fonksiyon göçerimi metodu ve hizmet işletmelerine uyarlanması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2, Sayı:3.

Çağlar, H., 2004. İnovasyon Yaratıcılığa Karşı, Inotec Bilgi Merkezi. http://www.inotecbilgimerkezi.com/cinfocenter/Articles/art010604.asp

Halis, M., 2000. Paradigmadan Uygulamaya Toplam Kalite  Yönetimi ve ISO-9000 Kalite Güvence  Sistemleri, ISO-9002 Kalite Belgesi Çalışmaları, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul.

Kapucu, S., Baykasoğlu, A., ve Dereli, T., 2001. Toplam kalite yönetimi uygulamalarında kullanmak için yenilikçi-yaratıcı problem çözme yaklaşımı: TRIZ, TMMOB Makine Mühendisleri Odası II. Kalite Sempozyumu, Bursa, 15-16 Haziran.

Kapucu, S., 2013.  Yaratıcı problem çözme metodolojisi TRIZ, Konferans Notları,  Gaziantep Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü, 29 s.

Roni, H., ve Oded, M. 1997. Creative design methodology and the sit method, Proceedings of DETC’97, ASME Design Engineering Technical Conference, paper no: DETC97/DTM-3865 September,  14-17, 1997, Sacramento, California.

Şimşek, M., 2001. Toplam Kalite Yönetimi, Alfa Basım Yayım  Dağıtım Ltd. Şti., İstanbul.

Tasi, C.C., and Tseng, C. H., 2000. Using TRIZ for an engineering design methodology course at NCTU in Taiwan, https://triz-journal.com/using-triz-engineering-design-methodology-course-nctu-taiwan/ (13.03.2000).

URL-1, 2016. TRIZ, Genel çelişki parametreleri, http://www.eforpatent.com/triz/, (13.07.2016).

Yang, K., and Zhang, H., 2000. A Comparison of TRIZ and Axiomatic Design, TRIZ Journal, August 2000, URL: https://triz-journal.com/a-comparison-of-triz-and-axiomatic-design/ (19.08.2000).

Yavuz, M., Kurt, Ü., 2014. Triz, Kaizen, Taguchi, ders notları, Mesleki Eğitimde Yenilikçi Yöntemler ve  Paydaşlar Arasında İşbirliğinin Geliştirilmesi projesi, 110 s.

Yıldız, E., 2004. Yaratıcı problem çözme teorisi ve uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir